In het najaar van ’24 zijn we gestart met het RAAK-publiek onderzoek ‘Werken aan plekken van verbinding’. Een gezamenlijk onderzoek vanuit het lectoraat Versterken van Sociale Kwaliteit van de HAN en het Lectoraat Sociale Integratie van Zuyd Hogeschool naar betekenisvolle ontmoetingsplekken. Het doel van het onderzoek is om de sociale infrastructuur in wijken en dorpen te versterken door de expertise van het sociale en ruimtelijk domein met elkaar te verbinden.

De kick-off

Tijdens de kick-off bijeenkomst werd het onderzoek gepresenteerd aan een zaal met geïnteresseerde professionals, docenten en onderzoekers uit het sociale en ruimtelijke domein. Met het raakvlak tussen het sociale en ruimtelijke, dat centraal staat in het onderzoek, bleken weinig mensen actief bezig te zijn, al konden ze wel voorbeelden bedenken van plekken in hun eigen omgeving waar ze betekenisvolle ontmoetingen zien ontstaan.

De vraag die in het onderzoek centraal staat is: “Hoe kunnen sociaal werkers in samenwerking met bewoners en andere partners de kwaliteit van de sociale infrastructuur in wijken en dorpen versterken?”. Dit gaan we onderzoeken in drie locaties in Nederland (Nijmegen, Weert en Gendt) met een participatief actieonderzoek. We brengen de betekenis van de sociale infrastructuur in kaart vanuit het perspectief van inwoners en kijken naar kwaliteit: zijn de plekken betekenisvol en toegankelijk? We gaan op zoek naar strategieën om de sociale infrastructuur te versterken. Het onderzoek duurt 2 jaar.

De fysieke inrichting van de openbare ruimte

Na de openbare kick-off gingen professionals van welzijnsorganisaties, woningbouwcorporaties en gemeenten die meedoen aan het onderzoeksproject met elkaar in gesprek over de fysieke plekken die sociale interactie in het dagelijks leven vormgeven (Klinenberg, 2018). Het belang van het thema werd erkend. Zo zei een professional: “Sociaal werk ging ooit ook over de ruimte en het ruimtelijk perspectief, maar tegenwoordig gaat het steeds meer over individuele hulpverlening”. Een ruimtelijke ingreep, namelijk sociale riolering, was ooit de beste gezondheids-bevorderende actie van de overheid, noemde iemand en verwees daarbij naar het boek de ‘Gezonde Stad’ van Klasien Horstman en Mare Knibbe (2022).

Het kan volgens betrokkenen helpen om bewust na te denken over het sociale aspect van infrastructuur. Hoe kun je de fysieke ruimte inrichten om sociaal contact te stimuleren? Tegelijkertijd heb je er ook niet altijd grip op. Zo vertelde een professional dat je vanaf de tekentafel een park kunt ontwerpen, maar uiteindelijk de mensen zelf hun eigen paden maken. De welbekende “olifantenpaadjes”.

Wat wel van belang is volgens de professionals is dat plannen voor de inrichting van fysieke ruimten niet van bovenaf bepaald worden. Inwoners moeten hierbij betrokken worden. Wat betekenisvol of mooi gevonden wordt kan soms verrassen. Een deelnemer verwoordde dit als volgt: “Van die projectleiders die in van die driedelige maatpakken rondlopen die van alles gaan bedenken om het hart van een wijk eruit te slopen.” Het is van belang om bij bewoners op te halen wat belangrijk voor hen is. “Wij gaan ervan uit dat zij alles grijs en lelijk vinden, terwijl zij zeggen ‘nee hoor!’”.

Gedoe

In de kick-off bijeenkomst werd besproken dat openbare plekken ook vaak gedoe opleveren. Gedoe tussen bewoners onderling of tussen gemeenten en bewoners. Gedoe over wie er gebruik kan en mag maken van de plek en op welke manier. Gedoe over wie het voor het zeggen heeft en wie buitengesloten wordt. In onderzoeken en projecten over ontmoeting hebben we soms de neiging om dit gedoe weg te poetsen. Betrokkenen in dit onderzoek realiseren zich dat dit een gegeven is dat erbij hoort en zelfs betekenisvol kan zijn. Het is een belangrijk onderdeel van samen leven in wijken en dorpen.

Sociaal werkers houden zich bezig met inclusie, toegankelijkheid en sociale rechtvaardigheid. Vanuit die bril kijken sociaal werkers ook naar plekken. Dit kan soms botsen met de betekenissen die (groepen) bewoners er zelf aan geven. Mag een plek ook van een groep bewoners zijn die daar sociale relaties hebben opgebouwd en zich met elkaar verbonden voelen, of moet deze opengegooid worden zodat niemand buitengesloten wordt? Zo geeft een professional aan: “er is een enorme complexiteit aan culturen en behoeftes. Iedereen is net zoveel inwoner, maar juist de exclusiviteit van een plek maakt vaak te betekenis”.

‘Niet iedere plek is voor iedereen, maar er moet voor iedereen een plek zijn”, concludeerden meerdere deelnemers.’

Aan een tafel werd geconcludeerd dat het belangrijk is om te erkennen dat mensen over het algemeen zoeken naar ontmoetingen met mensen op wie je lijkt. “We moeten misschien niet zo’n probleem maken van aparte plekken voor aparte groepen, maar wel blijven zoeken naar de meest brede bandbreedte, met als streven dat alle inwoners toegang hebben tot betekenisvolle plekken. Dit levert gedoe op en daar moet je als sociaal professional je toe leren te verhouden”.

Het versterken van het professioneel handelen

De professionals dachten na over wat zij willen versterken in hun eigen handelen. Een van de constateringen was dat het belangrijk is dat sociaal werkers oog hebben voor fysieke plekken en inzicht hebben in hoe deze versterkt kunnen worden. “Schakelen met bewoners en gemeente om te kijken wat nodig is om de plek aan te passen en te versterken”. Sociaal werkers kunnen al bij het ontwerp van een wijk een stem hebben, vinden ze. Daarnaast zien de betrokkenen een belangrijke rol weggelegd in het versterken van burgerschap bij de verschillende plekken. “Mensen leren om naar elkaar te kijken en zelf verantwoordelijkheid te nemen voor de problemen die ontstaan en te ondersteunen bij gedoe waar nodig”. Sociaal werkers kunnen bewoners stimuleren om behoeften op de juiste plek onder de aandacht te brengen. Ze kunnen faciliteren dat bewoners de middelen en invloed krijgen om zelf invulling te geven aan plekken en ze te ontwikkelen. Sociaal werkers hebben hier niet alleen een rol in, geven deelnemers aan, “gemeenten en woningcorporaties moeten bij het ontwikkelen al beter nadenken over hoe sociale interactie op plekken werkt”. In dit onderzoek gaan we samen met sociaal werkers, gemeenten, woningcorporaties en inwoners plekken van verbinding in Nijmegen, Lingewaard en Weert versterken.

Voor meer informatie over het project

Voor meer informatie over het project neem een kijkje op de website van de HAN of Zuyd, of neem contact op met de projectleider: Michelle.vandertier@han.nl

31 maart 2025, door Ester Klaassen en Michelle van der Tier