Door Karin Landsbergen, senioronderzoeker HAN-Lectoraat Sociale Duurzame Praktijken

Meer dan 150.000 aanvragen voor het Noodfonds Energie. Het is woensdag 13 maart, het NOS journaal: “Mensen met een laag inkomen en een hoge energierekening hebben nog een twee dagen de tijd om een aanvraag te doen bij het Tijdelijk Noodfonds Energie.” Dat zette me aan het denken. Immers, onderzoek door TNO heeft aangetoond dat in Nederland meer dan 600.000 mensen in energiearme omstandigheden verkeren (TNO-2023-energiearmoede (2).pdf). Hebben de overige 450.000 huishoudens dan geen ondersteuning nodig?

Financiële pleisters plakken
In de wetenschappelijke literatuur, kom je steeds vaker de term ’verborgen energiearmoede’ tegen. Dit fenomeen wordt door Catherine Butler grondig en kritisch uitgewerkt in het boek Energy Poverty, Practice and Policy uit 2022. Ze stelt dat het aanpakken van energiearmoede nog te vaak louter wordt gezien als een technische kwestie: “als we de huizen maar beter isoleren, zal energiearmoede verdwijnen.” Daarmee wordt volgens haar volledig voorbijgegaan aan het feit dat energiearmoede in de meeste gevallen toch echt samenhangt met ’gewone’ armoede en dat het om veel meer gaat dan het tochtvrij maken van woningen. En door het financieel pleisters plakken (of radiatorfolie), maar niet werken aan de structurele oorzaken, houd je de etterende omstandigheden van armoede in stand en kan de situatie voor deze huishoudens daardoor zelfs verergeren.

Participeren kost geld
Catherine geeft als voorbeeld de toenemende noodzaak van het hebben van een laptop om mee te doen in de samenleving. Deze apparaten verhogen het energieverbruik en dus de energierekening. En de mensen die geen laptop hebben en/of niet weten hoe ermee om te gaan, lopen zo tegemoetkomingen mis. Ja, je kunt vast ergens hulp krijgen bij het invullen van formulieren, maar als je daarvoor met het OV naar de bieb in de stad moet, kost dat ook geld. Kortom, je moet nogal wat dingen kunnen om ondersteuning op het gebied van energie te krijgen. Allereerst moet je überhaupt weten dat er een Tijdelijk Noodfonds Energie is. Dan moet je over de juiste apparatuur, vaardigheden en juiste omstandigheden beschikken om de aanvraag te (laten) doen. We kunnen ieder in onze omgeving mensen bedenken voor wie dit allemaal helemaal niet zo vanzelfsprekend is. Volgens de Nationale Ombudsman zijn in Nederland in ieder geval 2,6 miljoen mensen digitaal niet taalvaardig. 2,6 miljoen…..!

Oneerlijkheid in het aanvraagsysteem
Ik kijk verder naar het NOS-journaal: “Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen vindt de aanvraagprocedure Noodfonds Energie oneerlijk. Hij wijst erop dat mensen altijd de keuze moeten hebben tussen de digitale en niet-digitale weg.” En waar ik zelf nog niet aan gedacht had maar onze Nationale Ombudsman wel: “In Nederland zijn ongeveer 273.000 mensen onder bewind gesteld. Zij kunnen die aanvraag niet zelf doen, maar iemand anders kan het in dit aanvraagsysteem ook niet namens hen doen.” Eigenlijk is het misschien zelfs een wonder dat er nog 150.000 aanvragen zijn binnengekomen….

Kortom, als het gaat om energiearmoede is het van belang dat we kijken naar alle onderliggende samenhangende oorzaken en instandhoudende factoren. En dat maatregelen rekening houden met de rijke diversiteit aan mensen en hun omstandigheden.