Melissa van Alff, onderzoeker bij Leeratelier JIP (Jongeren, Inclusie en Participatie):

Mantelzorg is zorgen voor, zorgen om en zorgen missen.

Ongeveer 1 op de 8 studenten zorgt voor of maakt zich zorgen om een naaste met een psychische of fysieke ziekte of verslavingsproblematiek. Dit doen zij vaak, voor studieloopbaanbegeleiders en docenten, onopgemerkt. Toch brengt het combineren van studie en mantelzorg uitdagingen met zich mee: deze studenten hebben vaak moeite zich te concentreren en hun planning op orde te krijgen, met als mogelijke gevolgen studievertraging, lage cijfers en gezondheidsproblemen, zoals angst en depressie, en fysieke klachten, zoals hoofdpijn en rugklachten.

Maar hoe maken we studenten én studieloopbaanbegeleiders bewust van mantelzorg en de impact die het combineren van studie en mantelzorg heeft? Daar deed Melissa van Alff afgelopen half jaar onderzoek naar in opdracht van Leeratelier JIP (Jongeren, Inclusie en Participatie) verbonden aan de Werkplaats Sociaal Domein Arnhem en Nijmegen. Onderstaande resultaten komen voort uit literatuuronderzoek en kwalitatief onderzoek op de HAN.

Zelfidentificatie student
Veel studenten zien zichzelf niet als mantelzorger. Zij zeggen “ja dit hoort erbij, dit is mijn leven” (Respondent P4). Geïnterviewde studenten gaven aan dat het voor hen helpend is geweest dat iemand uit hun omgeving met hen in gesprek is gegaan, opsomde wat zij allemaal deden en een vergelijking maakte met leeftijdsgenoten. Door alle taken bij elkaar te horen beseften zij dat ze meer deden dan ze in eerste instantie dachten.
Volgens studenten zou het voor hogescholen van meerwaarde zijn om verschillende voorbeelden van mantelzorgcasuïstieken te delen in lessen. Op deze manier zijn er mogelijk meer studenten die zichzelf herkennen als mantelzorger: “Ik denk dat als er zo’n les was geweest (…) had ik misschien wel beseft dat er veel overeenkomsten zijn, dat je jezelf daarin herkent.” (Respondent P5).

Rol studieloopbaanbegeleider
Ook studieloopbaanbegeleiders kunnen een mantelzorgsituatie herkennen, met name door meer aandacht te hebben voor het persoonlijke verhaal van studenten in individuele gesprekken. Momenteel gaan gesprekken tussen student en studieloopbaanbegeleider voornamelijk over studie. Volgens studerende mantelzorgers is het belangrijk om in een kennismakingsgesprek te vragen naar thuissituatie en vrijetijdsbesteding en hierop door te vragen: “Nou de SLB’er zou wel door kunnen vragen: welke taken doe jij dan thuis?” (Respondent P1). Alhoewel studerende mantelzorgers niet te koop lopen met hun mantelzorgtaken, zullen zij het ook niet verzwijgen.

Ook bij bepaalde signalen is het voor studieloopbaanbegeleiders belangrijk om in gesprek te gaan met studenten. Belangrijke signalen zijn: hoog verantwoordelijkheidsgevoel, grote zelfstandigheid, lager wordende cijfers, afwezigheid, laat inleveren van opdrachten, moeite met het plannen van samenwerkmomenten tijdens groepsprojecten. In gesprek met de student is het belangrijk niet te oordelen, maar te achterhalen wat de achterliggende reden van de signalen is. Mogelijk is dit mantelzorg.

Bewustzijn studieloopbaanbegeleider vergroten
Om als studieloopbaanbegeleider bovenstaande adequaat toe te kunnen passen in individuele gesprekken, is het belangrijk bewust te zijn van mantelzorg en de impact van het combineren van studie en mantelzorg. Uit interviews blijkt dat veel studieloopbaanbegeleiders een klassiek beeld hebben van mantelzorgers: vrouwen die zorgen voor ouder wordende ouders. Het horen van verschillende voorbeelden zorgde bij studieloopbaanbegeleiders regelmatig voor het herkennen van mantelzorgers in hun klas: “Er zouden zo toch maar meer… ook mijn collega’s zeiden ‘nou nee’, maar die dachten veel klassiek, net als ik, inderdaad het dagelijks gewoon op en neer naar iemand, iemand echt op bed leggen, dat is het eerste wat in je opkomt.” (Respondent SP5).

Om de visie van studieloopbaanbegeleiders te verbreden is het waardevol verschillende mantelzorgcasuïstieken te bespreken in werkoverleggen, om vervolgens te bespreken wat studieloopbaanbegeleiders kunnen doen wanneer zij een studerende mantelzorger in de klas hebben. Herhaling is hierbij noodzakelijk.

Zichtbaarheid ondersteuningsmogelijkheden
Veel studenten weten niet welke ondersteuningsmogelijkheden er zijn. Zij weten bijvoorbeeld niet wat de rol is van een decaan of waar zij (informatie over) ondersteuning kunnen vinden. Deze informatie wordt vaak aan het begin van een collegejaar verteld, waarna het vergeten wordt. Wanneer deze informatie op een interactieve manier verteld wordt blijft het beter hangen: “Die SLB’er van mij dan, die deed dat wel een soort van leuk (…) Hij stelde allemaal vragen en haakte daarop aan van nou er is op de HAN (…) een soort van stellingen.” (Respondent 5).

Daarnaast zou het voor studenten en studieloopbaanbegeleiders waardevol zijn wanneer er op hogescholen een website of app is waar studentenwelzijn centraal staat en alle ondersteuningsmogelijkheden te vinden zijn. De Universiteit van Exeter heeft hier een mooi voorbeeld van, waar studenten een aantal vragen invullen, waarna aangegeven wordt welke ondersteuningsmogelijkheden er zijn binnen en buiten de universiteit.

Concluderend is het implementeren van mantelzorgcasuïstieken in lessen en werkoverleggen waardevol voor zowel studenten als studieloopbaanbegeleiders, om het bewustzijn omtrent dit onderwerp te vergroten. Daarnaast zijn persoonlijke aandacht en aandacht voor studentenwelzijn belangrijk.

De HAN start met een ontwikkeltraject om een passende begeleidingsmethode te ontwikkelen voor studerende mantelzorgers. Wilt u hieraan meewerken of meer weten? Neem contact op met Hilde Wierda-Boer.