Bewustwordingsbijeenkomst voor vrijwilligers verkent bijdrage vrijwilligers aan de-stigmatisering in de wijk

Karin van Eerten, docent-onderzoeker HAN:

“Ja, het golft… maar dat is bij iedereen. Mijn basislijn is lager en pieken wat harder naar beneden. Verder is het net als bij mensen zonder een psychische gevoeligheid.” Aan het woord is één van de ambassadeurs van het project ‘Welkome Wijk’. In deze bewustwordingsbijeenkomst voor vrijwilligers vertelt zij de aanwezigen hoe het is om met een psychische gevoeligheid door het leven te gaan. De vrijwilligers zijn actief in allerlei clubs en organisaties in hun eigen wijk. Er zijn vrijwilligers met jarenlange ervaring en vrijwilligers die net zijn gestart. Zij hebben zich aangemeld voor deze bijeenkomst om meer inzicht te krijgen in de problematieken die kunnen spelen bij mensen met een psychische gevoeligheid en hopen naar huis te gaan met een paar handvatten voor hun vrijwilligerswerk.

Het afgelopen seizoen is het project Welkome Wijk van de organisatie MIND in Nijmegen, Beuningen en Heumen uitgevoerd. Per gemeente zijn drie bewustwordingsbijeenkomsten georganiseerd vanuit het thema de-stigmatisering in de wijk: één voor professionals, één voor vrijwilligers en één voor bewoners. Deze bijeenkomsten worden gegeven door een gespreksleider en iemand die ervaringen heeft op het gebied van psychische gevoeligheid (één of twee ‘ambassadeurs’). Movisie begeleidt het leerproces hoe organisaties die actief zijn in de wijk samen aan de-stigmatisering kunnen werken. Daarnaast traint MIND mensen met eigen ervaringen en gespreksleiders om bewustwordingsbijeenkomsten te kunnen verzorgen.

Onderzoekers van het HAN-lectoraat Versterken van Sociale Kwaliteit werken samen met onderzoekers van het Trimbos Instituut om de werkzame factoren van deze aanpak in beeld te brengen. Het doel is om deze te verwerken in een handreiking om de aanpak landelijk uit te rollen. Het project is mogelijk gemaakt met behulp van ZonMw financiering. Deze blog is een korte impressie van de vrijwilligersbijeenkomsten. We gaan dieper in op de werkwijze en de opbrengsten van deze bijeenkomsten.

Vertrekpunt
Het vertrekpunt is het perspectief van de vrijwilligers zelf, want elk mens kent angsten en neuroses. Hoe gaan zij om met vliegangst of verzameldrift en wanneer wordt het problematisch? Vanuit deze herkenning is het voor de vrijwilligers makkelijker de stap te maken naar begrip van mensen met een psychische gevoeligheid. Vervolgens wordt de focus verlegd naar het vrijwilligerswerk: hoe benader je deelnemers met een psychische gevoeligheid en hoe hanteer je groepsdynamische processen die daardoor eventueel kunnen ontstaan? Om dit te bespreken wordt er gewerkt met een aantal casussen uit de praktijk die de gespreksleider inbrengt. Twee ambassadeurs vertellen vanuit de eigen belevingswereld over hun ervaringen. De aanwezigen hebben vragen over psychische ziektebeelden die door de ambassadeurs vaak uit eerste hand beantwoord kunnen worden. Ervaringen van psychische ziektebeelden, maar ook andere thema’s zoals schaamte voor het eigen gedrag, komen aan bod.
Petra van der Horst (gespreksleider MIND): “Schaamte en angst spelen vaak een grote rol, mensen zijn na een moeilijke periode soms veel kwijtgeraakt. Hun baan, hun relatie, hun vrienden, hun huis. Juist na zulke ingrijpende ervaringen is er behoefte om te werken aan je eigen gevoel van zekerheid en veilig huis. Daarom zeggen we; je huis, de buurt en wijk moeten veilig voelen, je eigen buurt is een belangrijke plek om je veiligheid te hervinden.”

Vrijwilligers
De vrijwilligers doen hun best alle mensen te betrekken bij de activiteiten. Petra: “Vrijwilligers willen graag helpen, zo is de ervaring. Maar er alleen al voor iemand zijn betekent vaak veel.” Soms ontwikkelt zich een hechte band. Een vrijwilliger vertelt: “De bezoeker legde alles op de tafel waarvan heel veel instellingen niks wisten. Ze voelde zich veilig omdat wij geen hulpverlener zijn en niet met dossiers werken. Dat is denk ik de kracht van de vrijwilliger, je kunt een luisterend oor bieden, zonder oordeel luisteren en daardoor er voor iemand zijn. Van mens tot mens. Bij ons is niemand een cliënt of patiënt maar een medemens.” De ambassadeur beaamt dat: “Het contact met vrijwillige begeleiders is voor mij veel laagdrempeliger. Ik voel me gezien als mens. Er wordt minder op de klok gekeken of een oordeel over me geveld. Heerlijk als iemand geen kennis heeft van dossiers!”
Toch kan dit ook een keerzijde hebben: “Ik was wel eens in de zorgelijke situatie waarin ik aan de vrijwilliger wel vertelde hoe het met me ging terwijl ik de professional buiten de deur hield.” Men is het erover eens dat deze vertrouwensband grote zorgvuldigheid vraagt van de vrijwilliger. Eigenlijk is er niet zoveel nodig om iemand een goed gevoel te geven. “Gewoon het feit dat je dat wil aanhoren en geen oordeel hebt kan al een kleine bevestiging geven dat het oké is wie zij is”, aldus de ambassadeur.

Strategieën en tips
De ambassadeurs bespreken vervolgens met de vrijwilligers de casussen. Er zijn casussen over ‘stille mensen’ die het contact vermijden. Of casussen van mensen die juist heel druk zijn, of mensen die geen rekening lijken te houden met anderen. Hoe ga je daarmee om als vrijwilliger? De situaties worden herkend door de vrijwilligers. Er komen verhalen los uit de eigen dagelijkse praktijk. De vrijwilligers verwoorden hun eigen aanpak en gezamenlijk wisselen ze uit wat de beste strategieën zijn. De ambassadeurs reflecteren vanuit zichzelf op de situaties. Ze geven concrete handvatten mee aan de aanwezigen waar ze in het vrijwilligerswerk mee uit de voeten kunnen zoals het geven van ruimte aan mensen en het bieden van een ‘anker’, één vast persoon waar iemand zich aan vast kan houden tijdens de activiteit.
Ook wordt er gesproken over hoe om te gaan met gedrag dat door anderen als vervelend kan worden ervaren. Petra: “Het gaat vaak om balans, diegene apart spreken om gezichtsverlies te voorkomen en met milde woorden zaken bespreekbaar maken en waar mogelijk tot afspraken komen. De groep wordt uitgedaagd om meer geduld te hebben en die persoon moet ervaren: je bent van harte welkom.”

Duurzaamheid
In de focusgroep naderhand geven vrijwilligers aan dat zij de bijeenkomst als waardevol ervaren. Ze herkennen veel en hebben de gelegenheid vragen te stellen aan de ambassadeur. Er zijn inzichten opgedaan over hoe je het beste kunt handelen bij afwijkend gedrag. Een vrijwilliger merkt op: “De ander kan je weer op aspecten wijzen dat je denkt: o ja, dat kan ik meenemen. Verhalen horen van mensen is hartstikke goed, daar kun je altijd van leren.” Een andere vrijwilliger beaamt dit: “Er was een hoop herkenning en dat vond ik goed, je bent dan complementair aan elkaar.”
Daarnaast worden er ook ontwikkelpunten genoemd. Zo worden de bijeenkomsten tot nu toe volgens een vaste opbouw uitgevoerd, wat het lastig maakt aan te sluiten bij de specifieke situatie van de wijk. Ook wordt opgemerkt dat vrijwilligers met veel werkervaring meer bekend zijn met de problematiek waardoor de bijeenkomst voor hen minder nieuwe inzichten opleverde. Van de expertise van deze vrijwilligers kan nog meer gebruik worden gemaakt.

De borging van het project en de grotere beweging om stigma uit de wijken te bannen zijn thema’s die nog verdere inzet vragen. Het tegengaan van stigma in de wijk is een ingewikkeld en langdurig proces waar deze bijeenkomsten voor veel vrijwilligers een waardevol onderdeel van kunnen zijn, maar er is nog veel meer te doen.

Het (actie)onderzoek naar de werkzame factoren van het project Welkome Wijk omvat verschillende onderdelen. Er wordt gewerkt vanuit de Theory of Change. Eerst zijn de verwachtingen van de projectleiders en professionals opgehaald. Aan de hand van die verwachtingen zijn indicatoren opgesteld waarmee de bijeenkomsten door middel van observaties en focusgroepen worden geanalyseerd op werkzame factoren en verbeterpunten. De uitkomsten worden teruggekoppeld aan MIND waardoor zij deze kunnen inzetten in de werkzaamheden die nog volgen in andere wijken in Nederland. Aan het eind wordt een handreiking en training opgeleverd, zodat de aanpak in te zetten is in elke gemeente. Welkome Wijk wordt gefinancierd door ZonMw en is onderdeel van het leeratelier Betekenisvol contact in de wijk, van de Werkplaats Sociaal Domein Arnhem en Nijmegen.