Karin van Eerten (docent/onderzoeker HAN): 

“Wat betekent je eigen huis voor jou?” vraagt Petra van der Horst van Samen Sterk Zonder Stigma (SSZS) aan de aanwezige professionals. Na enige aarzeling komen de professionals op gang: het is een plek waar ik me veilig voel… ik kan er altijd terecht, je mag het op je eigen manier inrichten…het is mijn eigen plek. Ik ben heel gelukkig in mijn huis!!

Het project Welkome Wijk is van start gegaan in Nijmegen, Beuningen en Heumen. Per gemeente worden er drie bewustwordingsbijeenkomsten voor professionals, vrijwilligers en bewoners georganiseerd waar dieper op het thema “Stigma in de wijk” wordt ingegaan. Het project Welkome Wijk van SSZS wordt het komende jaar in meerdere gemeentes in Nederland uitgevoerd. Naast de bijeenkomsten worden er leersessies gehouden met de betrokken professionals, verzorgd door Movisie. Onderzoekers van het Lectoraat Versterken van Sociale Kwaliteit werken samen met onderzoekers van het Trimbos-instituut om de werkzame factoren van deze aanpak in beeld te brengen, met als doel de aanpak destigmatisering landelijk uit te rollen. Het project is mogelijk gemaakt met behulp van ZonMw financiering. Deze blog is een korte impressie van de eerste bijeenkomst.

Beleving van de bewoner

De eerste bijeenkomst is gericht op de professionals uit het sociaal domein en wordt vanwege coronamaatregelen online verzorgd door SSZS. De invalshoek van deze bijeenkomst is de beleving van de bewoner. Dat vraagt een behoorlijke perspectiefwisseling van de professionals, het afzetten van de professionele pet valt sommigen zwaar. SSZS vindt het van belang de professionals aan te spreken op hun eigen gevoelens en ervaringen als bewoner. Want, zo zeggen zij, het is de kunst zo lang mogelijk de hulpverleners buiten de deur te houden en te normaliseren. Maak dingen bespreekbaar, houd het klein en gebruik humor. Wanneer instanties worden ingevlogen wordt iemand al snel gereduceerd tot cliënt.

SSZS werkt in deze bijeenkomsten samen met mensen die op het gebied van stigma persoonlijk ervaring hebben opgedaan. Een van hen vertelt wat haar huis voor haar betekent: “Daar waar ik voorheen heel open iedereen binnen liet heb ik na de ervaring van alles kwijt te zijn geraakt een verandering doorgemaakt, en met name in mijn hoofd. Als iemand zegt: ‘Vind je het gezellig dat ik langskom?’ denk ik nee, dat wil ik niet. Mensen komen in de enige ruimte in deze wereld die echt van mezelf is en waar ik helemaal mezelf kan zijn. Iedereen die ik niet goed ken en over mijn drempel naar binnen laat stappen in mijn eigen stuk vormt voor mij een soort van bedreiging.”

Petra vult aan: “Wees je er dus als professional van bewust dat het niet voor iedereen zo vanzelfsprekend is om de deur open te doen voor vreemden. Dit is ook de reden waarom de contacten en communicatie soms stagneren bij mensen met een psychische gevoeligheid. Je huis en buurt is je veilige plek. Het gaat niet alleen om je eigen huis maar ook om je buren of twee huizen verderop in je buurt.” Het accepteren van mensen met psychische gevoeligheid roept daardoor soms weerstand op in een wijk. De bewustwordingsbijeenkomsten van SSZS proberen deze weerstand te reduceren door deelnemers het perspectief van mensen met een psychische gevoeligheid te laten innemen en door informatie te geven. Thema’s als stigma, zelfstigma, schaamte, angst en eenzaamheid passeren de revue. De co-trainers met persoonlijke ervaringen op dit vlak verduidelijken wat dit stigma met hen heeft gedaan en gaan in gesprek met de aanwezigen. “Als je je eenzaam voelt wil je heel graag contact maar kun je dit niet meer maken.” Het is een zichzelf versterkend proces. Petra: “En de drempel wordt steeds hoger, ook omdat je geen ervaringen meer opdoet met contacten waardoor het nog moeilijker wordt. En als je eenzaam bent, kun je moeilijker relativeren en kom je makkelijker in een negatieve spiraal terecht met alle gevolgen van dien.”

Bewonersperspectief

Na het plenaire gedeelte worden de professionals in kleine groepen bijeen gezet om casussen te bespreken vanuit bewonersperspectief. Ook daar moeten de professionals elkaar er regelmatig op wijzen om niet te vervallen in adviezen en oplossingen vanuit het professionele perspectief. Een deelnemer merkt op dat het werken met casussen het professionele perspectief versterkt: “We zijn nu best wel stigmatiserend bezig. We nemen een casus en zetten het in een hoekje van hoe ga je die benaderen vanuit je professionele rol. Maar als je even de groepen wegdenkt en niet vanuit je comfortabele hulpverlenersrol, dan ga je letten op dingen zoals: vind ik het leuk om hallo tegen die persoon te zeggen?”

Petra geeft aan dat professionele hulp vaak tot gevolg heeft dat de situatie sneller escaleert; doordat het wordt opgeschaald wordt het vergroot. Daarom is het van belang om het klein en dicht bij jezelf en je eigen ervaringen te houden.

De professionals zijn enthousiast. De ambitie van de professionals is dat iedereen in de wijk voelt dat hij/zij hier mag zijn, erbij hoort en zich veilig voelt. Hun verwachting is dat deze bijeenkomsten leiden tot een afname van het ongemak en de handelingsverlegenheid van de professionals afneemt. Maar ook dat mensen met een kwetsbaarheid zich zelf meer welkom en gesteund voelen om de “brug over te gaan”. De professionals herkennen veel uit de dagelijkse werkpraktijk en vinden de perspectiefwisseling interessant. Door in de schoenen te staan van bewoners zonder en met een psychische gevoeligheid doen ze nieuwe inzichten op. Ook de persoonlijke verhalen die zijn gedeeld worden als waardevol ervaren. “Wij komen vaak langs de deuren, en zien veel dichte gordijnen in de wijk. Door andere petten op te zetten snap ik beter wat er aan de hand kan zijn en kan ik me beter inleven.”

Het (actie)onderzoek naar de werkzame factoren van het project Welkome Wijk omvat verschillende onderdelen. Er wordt gewerkt vanuit de Theory of Change. Eerst zijn de verwachtingen van de projectleiders en professionals opgehaald. Aan de hand van die verwachtingen zijn indicatoren opgesteld waarmee de bijeenkomsten door middel van observaties en focusgroepen worden geanalyseerd op werkzame factoren en verbeterpunten. De uitkomsten worden teruggekoppeld aan Samen Sterk Zonder Stigma waardoor zij deze kunnen inzetten in de werkzaamheden die nog volgen in andere wijken in Nederland. Aan het eind wordt een handreiking en training opgeleverd, zodat de aanpak in te zetten is in elke gemeente. Welkome Wijk wordt gefinancierd door ZonMw en is onderdeel van het leeratelier Betekenisvol contact in de wijk, van de Werkplaats Sociaal Domein Arnhem en Nijmegen.