De sociaal makelaar is in Zutphen sinds 2020 actief vanuit welzijnsorganisatie Perspectief. De functie heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld en het aantal sociaal makelaars is op voordracht van de gemeenteraad per 2023 zelfs uitgebreid. Op dit moment zijn in alle wijken van Zutphen sociaal makelaars actief. Maar wat doen sociaal makelaars eigenlijk? Hoe ziet hun werkwijze eruit in Zutphen, wat zijn hiervan de opbrengsten en hoe zou je deze functie verder door kunnen ontwikkelen? Op basis van deze vragen voerden Gideon Visser en Palau Holst van het Lectoraat Versterken van Sociale kwaliteit een kwalitatief evaluatieonderzoek uit. Terugkijkend vielen ons een drietal zaken op. Deze blog is daarmee de eerste van een drieluik: sociaal makelaar of toch opbouwwerker (1), monitoren van opbouwwerk (2) en professionalisering van opbouwwerk (3).   

De werkwijze van de sociaal makelaar

Sociaal makelaars werken op basis van drie ingrediënten (verbinden, activeren en signaleren) aan het versterken van de sociale basis in Zutphen. Dit doen sociaal makelaars door een diverse groep van bewonersinitiatieven te begeleiden en te faciliteren. Denk hierbij aan: een wijkplatform Waterkwartier, een zomerfestival, een tijdelijk buurthuis, of een eetgroep. De sociaal makelaar verbindt, bouwt op en signaleert en geeft hiermee de zetjes die nodig zijn om bewonersinitiatieven te laten bloeien. Bewonersinitiatieven zelf veroorzaken de meeste effecten. Ze dragen bij aan het verbeteren van de leefbaarheid en sociale cohesie in wijken. Bewoners geven desgevraagd aan dat zonder de inzet van de sociaal makelaar hun initiatief de effecten niet of minder bereikt zou hebben; of dat het langer had geduurd voordat ze hun doelen zouden hebben bereikt.

Sociaal makelaar of toch opbouwwerker?

Als onderzoekers waarderen we de werkwijze van de sociaal makelaar in Zutphen, maar tegelijkertijd bekroop ons het gevoel dat we te maken hebben met opbouwwerkers. We lichten dat hieronder nader toe.

Het visiedocument samenlevingsopbouw (2023) spreekt van drie basisstrategieën van opbouwwerk: verbinding tussen mensen onderling (bonding), verbinding tussen mensen en andere sociale verbanden (overbruggen, bridging) en tussen gemeenschappen en instituties (koppelen, linking).[1] Bij deze driedeling hebben de auteurs van het visiedocument zich laten inspireren door de Amerikaanse Socioloog Robert Putnam. Verbinden is in ons onderzoek niet geheel toevallig de meest genoemde activiteit van sociaal makelaars. Of zoals betrokken bewoners dit formuleerden: “de Sociaal Makelaar verbindt op verschillende niveaus.”

Deze driedeling dekt ons inziens beter de lading dan de term makelen. Samenlevingsopbouw is immers zoveel meer dan het matchen van vraag en aanbod. Sociaal Makelaars in Zutphen gaven dit overigens zelf ook aan tijdens de focusgroep. Bijkomend voordeel is dat ze als opbouwwerker ook niet meer gebeld worden met de vraag of er nog woningen beschikbaar zijn. Daarom, in het kader van “If it looks like a duck, swims like a duck, and quacks like a duck, then it probably is a duck.”…kunnen we met enige zekerheid zeggen dat de sociaal makelaar in Zutphen een opbouwwerker is. En hoewel wij er zelf niet over gaan, willen wij voorstellen om de sociaal makelaar in Zutphen voortaan opbouwwerker te noemen.

Over dit onderzoek

Dit onderzoek is uitgevoerd in de periode april-november 2023. Op basis van bureauonderzoek, 10 diepte interviews, 3 effectenpleinsessies en een focusgroep brachten de onderzoekers de werkwijze en eerste ervaren effecten van de aanpak sociaal makelaars in kaart in drie wijken: Waterkwartier, Leesten en Zuidwijken.  Hier is de Eindrapportage Sociaal Makelaar Perspectief Zutphen te downloaden.

[1] Gebaseerd op Rober Putnam’s bonding, bridging en linking sociaal kapitaal.