Een blog over onderzoek vanuit ervaringsdeskundig perspectief

Door Bibi Ansari en Carinda Jansen

Sinds anderhalf jaar heeft het samenwerken met ervaringsdeskundigen bij de Academie Mens en Maatschappij van de HAN een vlucht genomen. Ervaringsdeskundigen deden eerder al een intrede, maar sinds 2019 zoeken we wegen om de positie in onderwijs en onderzoek te versterken. Een expertiseteam adviseerde over een stevige inbedding en als wapenfeit is een Associate degree (AD*) aanstaande. Na anderhalf jaar samenwerken bij de Werkplaats Sociaal Domein Nijmegen (WSDN), programmalijn armoede, maken ervaringsdeskundig co-onderzoeker, Bibi Ansari en Carinda Jansen docent-onderzoeker de balans op.

Ervaringskennis, ervaringsdeskundigheid en onderzoek

Antwoorden op onderzoeksvragen in het sociale domein worden gezocht in professionele praktijkkennis en wetenschappelijke kennis. Als derde kennisbron benutten onderzoekers vaak specifieke levenservaringen gerelateerd aan een onderzoeksvraag. Bij mensen uit de onderzochte groep wordt informatie, kennis en beleving opgehaald. Mensen met ervaringskennis kunnen op veel manieren betrokken worden bij onderzoek; denk aan de onbetaalde respondent, de betaalde respondent, de co-onderzoeker tegen een vrijwilligersvergoeding of de ervaringsdeskundig (co-)onderzoeker in dienst. Het gaat ons nu om het laatste.
Een ervaringsdeskundige heeft zich bekwaamd in het professioneel benutten van eigen en collectieve ervaringen en kan met die achtergrond een belangrijke bijdrage leveren aan onderzoek in het sociale domein. De vorm waarin ervaringsdeskundigheid in onderzoek wordt benut en de rol van de ervaringsdeskundige varieert. Bij de -meest gangbare- minimumvariant worden ervaringsdeskundigen ingezet ten behoeve van onderzoek waarvan onderzoekers de onderzoeksvraag en -opzet hebben bedacht. Zij krijgen daarvoor een vrijwilligersvergoeding. Daar kun je kritisch over zijn. Knelpunt 1: de financiële waardering en 2: de positie in een onderzoek. Bij de WSDN zoeken we naar een modus waarbij ervaringsdeskundigheid op een passende manier kan worden ingebed in ons onderzoek én in het team.

Onderzoek mét mensen, niet óver mensen

Bij de Werkplaats Sociaal Domein Nijmegen doen we onderzoek mét mensen en niet óver mensen. (Docent-)onderzoekers werken samen met mensen uit de onderzochte doelgroep én ervaringsdeskundige co-onderzoekers. De rol van deze co-onderzoekers is cruciaal, omdat zij deel uitmaken van de overleggen waar de taal en het denken van de wetenschappelijk opgeleide onderzoekers vaak leidend is. Zij volgen het onderzoeksproces en zijn een kritisch klankbord voor de onderzoekers, zodoende brengen zij permanent het ervaringsperspectief in. Tijdens onderzoeksbijeenkomsten ondersteunen zij de mensen uit de onderzochte groep bij het formuleren van hun wensen, ideeën en meningen. In ‘wetenschappelijke achterkamertjes’ let de ervaringsdeskundige er scherp op dat die wensen, ideeën en meningen niet uit beeld verdwijnen. De ervaringsdeskundige is het moreel kompas en de liefdevolle luis in de pels; de makkelijkste baan die er is.

Een ervaringsdeskundig (co-)onderzoeker zou een stevigere positie kunnen en moeten hebben door haar of hem vanaf scratch te betrekken bij de onderzoeksvraag en de -opzet. Bovendien hoort deze collega, net zo als alle ervaringsdeskundige collega’s, ook qua beloning én positie een gelijkwaardige medewerker te zijn. De huidige situatie waarbij de ervaringsdeskundig (co-)onderzoeker betaald krijgt als onderwijsassistent, doet geen recht aan de positie. Daar is dialoog voor nodig en gerammel aan heilige huisjes. Het vraagt geduld en doorzettingsvermogen; de moeilijkste baan die er is.

De grote plus van ervaringsdeskundigheid in onderzoek
In de anderhalf jaar die achter ons liggen, heeft de samenwerking, onderzoeker en co-onderzoeker, het denken en doen van alle betrokkenen verruimd. We sommen de plus van de samenwerking hierna op:

• Door samen te werken met ervaringsdeskundigen zorg je ervoor dat de onderzoeksactiviteiten en de te ontwikkelen producten goed blijven aansluiten bij de behoeften en belevingswereld van mensen waar het om gaat.
• Door de inzet van ervaringsdeskundige co-onderzoekers wordt de kloof tussen onderzoek en respondenten kleiner. De ervaringsdeskundige is de brug in gedeelde ervaringen en helpt ervaringen te ontsluiten. Ervaringsdeskundig onderzoeker Robbert zegt in een kort filmpje van de UvA (link): “die mensen vertellen mij gewoon meer, ze hoeven zich niet te schamen want ik weet waar het over gaat.”
• De aanwezigheid van een ervaringsdeskundige co-onderzoeker biedt respondenten hoop en perspectief. Een inwoner met ervaringskennis in een van onze onderzoeksprojecten zei het zo: “Ja, maar jij zit dáár. Ik ben benieuwd wat ik van jóu kan leren”. Een ervaringsdeskundige als voorbeeld draagt bij aan empowerment en herstel.
• En tot slot, ervaringsdeskundigheid is een rijke bron van kennis. Het helpt om (leef-)werelden te ontsluiten en begrijpen. En om met Loesje te spreken: “Een wijde blik verruimt het denken”. En dat geldt voor iedereen.

Een start gemaakt en nu dóór

Het eerste steentje ‘samenwerken met ervaringsdeskundigheid’ heeft talloze rimpelingen veroorzaakt bij de HAN. In het onderwijs, in beleid en in het onderzoek. De samenwerking met ervaringsdeskundige (co-)onderzoekers krijgt langzaamaan vorm, maar we zijn er nog niet. Willen we het laten slagen dan is blijvend aandacht nodig voor een aantal voorwaarden:

Visie op ervaringsdeskundigheid | Voor de troepen uit zou een werkgever inbedding moeten creëren. Dat betekent inbedding door het uitdragen van een visie op de positie van ervaringsdeskundigheid in de organisatie en op ervaringskennis als vanzelfsprekende bron van kennis.

Financiële ruimte voor ondersteuning| Het vraagt ook om het realiseren van financiële ruimte om (tijdelijk) te kunnen voorzien in extra coaching van de ervaringsdeskundige onderzoeker.

Loon naar werken | Op organisatieniveau betekent het ook een aanpassing in het loon-functiegebouw waardoor de functie van ervaringsdeskundig onderzoeker in al haar verschijningsvormen wordt erkend en beloond met een passend honorarium.

Collegiale ruimte | Het vraagt voor iedereen tijd om te wennen en wat in te schikken, bovendien vraagt samenwerken om reflectie op taken, verantwoordelijkheden en talenten. Ook daar moet ruimte voor worden vrijgemaakt.

Kennis delen | En tot slot; leer, reflecteer en inspireer binnen en buiten de organisatie. Er zijn zat vijvertjes waar nog wat rimpeling nodig is.

Dus, kennis delen? Bij deze!

Bibi Ansari is sinds 2019 werkzaam bij de HAN als ervaringsdeskundig co-docent en co-onderzoeker. Carinda Jansen werkt sinds 2011 bij de HAN als docent Social Work en onderzoeker. Beiden zijn verbonden aan de programmalijn Armoede van de Werkplaats sociaal domein Nijmegen.

Wij gebruikten deze bronnen voor onze blog:

• Ervaringsdeskundigen in het Sociaal Domein, Wie zijn dat en wat doen ze? (Movisie, 2018)
• Door inzet van ervaringsdeskundigen wordt er besproken waar normaal niet over gesproken wordt (Movisie, 2019)
• Hbo-onderzoek met co-onderzoekers (Kwalon, 2019)

Meer over het *Associate degree Ervaringsdeskundigheid in zorg en welzijn lees je hier op de website van de HAN. Informatie over de AD  is in de maak.