Sportzones bieden gemeenten een strategie om de openbare ruimte beweegvriendelijker in te richten. Dat blijkt uit evaluatieonderzoek van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN Sport en Bewegen) in Gendt en Doornenburg (gemeente Lingewaard), waar in 2022 de eerste Sportzones van Nederland gerealiseerd werden als onderdeel van Living Lab Lingewaard.

Sportzones zijn een aanpak om een omgeving beweegvriendelijk in te richten waarbij aandacht is voor de (sport)voorzieningen (hardware),  het sportaanbod (software) en samenwerkingen (orgware) op sportparken maar ook rondom deze parken op de openbare weg. Onderzoekers en studenten van de Academie Sport en Bewegen en het Transferpunt Sport van de HAN evalueerde, met subsidie van Regieorgaan SIA, de Sportzones in Gendt en Doornenburg. Zij deden dat in samenwerking met de Gemeente Lingewaard, Sportservice Lingewaard, Sportdorp Doornenburg, Walburgen Beweegt. Het onderzoek omvatte drie deelonderzoeken, gericht op verkeersveiligheid, gebruik van voorzieningen en sportaanbod en samenwerking.

Positieve effecten Sportzones op verkeersveiligheid

De verkeersinfrastructurele aanpassingen die hebben plaatsgevonden binnen de Sportzone bestaan uit: tekst ‘Sportzone’ op de weg, drempels, betere verlichting en een bord met ‘Sportzone’. Uit snelheidsmetingen voor en na deze verkeersinfrastructurele aanpassingen (Foto 1), blijkt dat verkeer minder hard is gaan rijden. Daarnaast toont vragenlijstonderzoek (n=350) een verbeterde ervaren verkeersveiligheid aan. Driekwart van de respondenten vindt de instelling van de Sportzones zinvol. In Gendt heeft ongeveer de helft een verbeterde verkeersveiligheid voor voetgangers, fietsers en gemotoriseerd verkeer ervaren. In Doornenburg hebben wat minder respondenten (ongeveer een derde) een verbeterde verkeersveiligheid ervaren. Waarschijnlijk omdat daar geen drempel is aangebracht in de Sportzone.

Foto 1 Sportzonemarkering op de weg in Gendt bij Sportpark Walburgen

Voorzieningen , sportaanbod en samenwerking in de Sportzones

Focusgroepen en enquêtes benadrukten het belang van diverse (sport)voorzieningen in de Sportzones en een goede toegankelijkheid ervan. Formeel en informeel sportaanbod blijken cruciaal voor het stimuleren van gebruik van de Sportzones. Ook activatie door middel van evenementen zoals Sportfestivals (Foto 2) en rollerdisco’s, volgens het principe ‘zien bewegen doet bewegen’, blijkt een succesfactor. Dit vereist echter wel de nodige samenwerking en organisatie van zowel professionals als vrijwilligers.

Foto 2 Spelende kinderen tijdens Sportfestival in Gendt

De ideale Sportzone

Op basis van alle onderzoeksresultaten is een plattegrond van de ideale Sportzone (werkt het beste in Acrobat) ontworpen met alle werkzame elementen. De (zwarte) rondjes verwijzen naar de hardwarematige elementen en de (roze) vlaggen verwijzen naar de software- en orgwarematige elementen.

Wat betreft hardware beschikt de ideale Sportzone over:

1. Verkeersborden met “Sportzone” en maximale snelheid (15 km/u) voor bewustwording en veiligheid.
2. Aanduidingen “Sportzone” op de weg voor extra waakzaamheid van weggebruikers.
3. Verkeersdrempels op toegangswegen en bij ingangen voor snelheidsbeperking.
4. Afwijkende kleur wegdek om de bijzondere zone te benadrukken.
5. Oversteekplaatsen voor veilig oversteken.
6. Goede verlichting in de Sportzone en toegangswegen voor avondsport.
7. Diverse sportvoorzieningen voor alle leeftijden en doelgroepen, inclusief groen en blauw.
8. Beweegtuin met speeltuin voor ouder-kindactiviteiten.
9. Faciliteiten voor ontmoeting, recreatie en pauze, inclusief kiosk, toiletten en douches.
10. Groen en blauw voor aantrekkelijke en verkoelende omgeving.
11. Sportieve aankleding met muur- en grondschilderingen en inspirerende teksten.
12. Trottoirs aan beide zijden voor veilige toegang tot sportvoorzieningen.
13. Verharde looppaden voor wandelen en hardlopen, toegankelijk voor rolstoelen en kinderwagens.
14. Parkeerplaatsen buiten de Sportzone om autoluwte te bevorderen.
15. Fietsenrekken binnen de Sportzone voor fietsstimulatie en nabijheid tot sportfaciliteiten.

Wat betreft software en orgware beschikt de ideale sportzone over:

1. Inclusief sportaanbod met formeel, informeel, openbaar en individueel aanbod (bv. sportverenigingen, buurtsportcoaches, evenementen).
2. Integratie van speel- en recreatiemogelijkheden met sportieve activiteiten (bv. speeltuin, terras, natuurzwembad).
3. Jaarlijkse evenementen voor continue stimulatie van beweging (bv. sportfestivals, open toernooien, rollerdisco’s).
4. Samenwerking tussen sportprofessionals en vrijwilligers voor optimale benutting en veiligheid (evenementen, sociale veiligheid, onderhoud).
5. Borging van sociale veiligheid door sociale controle, professionele beveiliging, en camera’s, ondersteund door goede infrastructuur en regelmatig onderhoud.

Conclusie

De Sportzones in Lingewaard zijn effectief als beweegvriendelijke inrichting van de openbare ruimte. De ideale Sportzone kan gebruikt worden ter inspiratie voor andere gemeenten. De suggesties die hierin gedaan worden ten aanzien van hardware (verkeersinfrastructuur, (sport)voorzieningen), software (sportaanbod, activatie) en orgware (samenwerking) dragen bij aan bewegingsparticipatie en een optimale benutting van de openbare ruimte binnen Gemeenten.

Dit blog is tot stand gekomen door experts Sporteconomie en Sportmanagement Jasper van Houten en Sanne Cobussen. Studenten van het Transferpunt Sport zijn onmisbaar geweest in het onderzoeksproces en de uitwerking in de interactieve kaart.