Het Lectoraat Innovatie in de Publieke Sector werkt nauw samen met de HAN master Management & Innovatie voor Maatschappelijke organisaties (kortweg MMI).

De collega’s van MMI beschrijven in de wervende tekst op de website, bedoeld voor hun beoogde doelgroep, op treffende wijze voor welke leerinhoud zij staan: “Word jij de gangmaker van innovatie in jouw organisatie? De verandermanager die de strategische koersen zo kan beïnvloeden dat jouw instelling verder kan?”. Dit is waar de MMI haar betekenis en meerwaarde aan toeschrijft en bovendien haar legitimatie of bestaansrecht aan verbindt. Dit is de reden dat de partnerschap een logische keuze is. Het lectoraat en MMI delen hiermee namelijk dezelfde drijver en onderliggende waarden, gericht op het bijdragen aan actuele maatschappelijke vraagstukken in de samenleving. Deze vraagstukken, maar ook de context ervan, worden gekenmerkt door complexiteit en zijn aan continue verandering onderhevig. En doordat zij nadrukkelijk organisatorische en/of bestuurlijke componenten in zich hebben zien wij het als een gezamenlijk belang om op te leiden tot innovatieve veranderaars, die om kunnen gaan met deze complexiteit. Wij dragen om dit waar te maken graag bij aan het ontwerpen van een passend curriculum.

Complexe vraagstukken
Een van de modules zal ik in deze blog uitlichten als voorbeeld van deze co-creatie. De module in kwestie heeft de naam ‘Sociale Innovatie en Design Denken’ gekregen waarin we de studenten opleiden tot het kunnen faciliteren van een veranderproces volgens principes van het Sociale Innovatie kader en met Design Denken als procesmethode. Aan het eind van deze module staat de MMI-er die heeft geleerd om vanuit de principes van het moderne veranderen (het laten gebeuren, uitproberen, experimenteren, en organisch tot stand laten komen) bij te dragen aan de oplossing van lastige vraagstukken in de complexe context van het publieke domein.

De criteria die we stellen aan het vraagstuk waar de toekomstige veranderaars aan werken, zijn:

• Het moet gaan om een verandering, waarin maatschappelijke waarde wordt nagestreefd, het regisseren van maatschappelijke meerwaarde.
• Het moet buiten de eigen context zijn; zich uitstrekken over/tussen meerdere organisaties, of binnen grotere organisaties waar meerdere disciplines bij betrokken zijn.
• Er is sprake van ingewikkelde problematiek in een sterk krachtenveld.
• Eindafnemer/gebruiker moet in zicht zijn (cliënt, patiënt, burger etc.)
• Er is bereidheid om veranderingen bottom-up en participatief te ontwerpen (geen top-down invoeringsvraagstukken).

Het Sociale Innovatie kader
De Sociale Innovatie principes worden gekenmerkt door het centraal stellen van de menselijke behoeften, het versterken en verbinden van alle(!) stakeholders en het benutten van de sociaal-democratische capaciteit van alle probleemeigenaren/vraagstukbetrokkenen. Deze principes betekenen concreet dat innovatie wordt opgevat als een sociaal proces dat tot stand komt door een gezamenlijk actie(leer-/onderzoeks)proces met alle betrokken stakeholders op elk denkbaar niveau, waarin het vraagstuk met name vanuit het leefwereldperspectief aangevlogen wordt (Moulaert, MacCallum, Mehmood & Hamdouch, 2013). Ons onderwijs zal hierin dus in gaan voorzien door o.a. participatief actieonderzoek als het passende onderzoeksparadigma te hanteren in het verandertraject. Daarbij zullen we ze specifiek  trainen in het volgen van een onderzoeksdesign vanuit ontwerponderzoek met bijhorende CIMO logica (context-interventie-mechanismen-outcome). Bovendien zullen etnografische dataverzamelingsmethoden in de startfase aan bod komen om de leefwereldgerichtheid te kunnen borgen. We doen dit omdat wij denken dat Sociale Innovatie vraagt om het bewustzijn van het oude en het nieuwe, en vaak (verder) loskomen van de bestaande opvattingen. Zeker wanneer er niet enkel een analyse en diagnose geformuleerd moet worden van een taai vraagstuk, maar er daadwerkelijk een innovatieve/vernieuwende aanpak moet worden ontworpen. Daarin onderscheiden we drie rollen, die van flexibele veranderaar, kritisch onderzoeker en participerend/faciliterend adviseur.

Design Denken
De Design Denk methode draagt naar ons inzicht bij aan deze drie rollen die juist nu van belang zijn. Dat wordt internationaal bevestigd wordt. Bewijs hiervan in de vorm van praktijkcases en werkprincipes zijn onlangs onder de term Doesignen gepresenteerd door IKPOB op de Dutch Design Week. Hieruit blijkt de gedragenheid van deze methode bij toonaangevende pioniers binnen de publieke sector. Er zijn veel definities van dit design denken of doesignen, maar de volgende principes zijn overeenstemmend herkenbaar: 1) Acceptatie van complexiteit van zogeheten ‘wicked problems’; 2) De mensoriëntatie en de specifieke aandacht voor het eindgebruikersperspectief; 3) Vooruitgangsgerichtheid vanuit optimisme en ambitie; 4) Durven te experimenteren en itereren in prototype-test cycli. Dit betekent dat wij ons onderwijs hierop gaan baseren door een design proces (die ook wordt gehanteerd in de toonaangevende Standford D-School) te gebruiken als werkmethode en design denk technieken invoegen als te leren vaardigheden.

Design onderwijs = sociale innovatie?
Het leuke aan het samenwerkingsproces is dat dit ook van ons als onderzoekers en opleiders vraagt om een sociaal innovatief leerproces in hoe wij onze onderwijsontwikkeling aanpakken. Wij zullen om te slagen in ons doel ook zelf de sociale innovatie principes moeten ‘leven’ door samen en in de vraagstukcontext te gaan opleiden. Dit kan niet meer binnen de muren van de onderwijsorganisatie plaatsvinden waardoor wij het designconcept van ‘change labs’ zijn gaan gebruiken om daarmee het werkproces te duiden dat ‘on the job’ plaats vindt. Change labs zijn niet persé fysieke, dan wel virtuele leeromgevingen waarin er in teams gewerkt wordt aan verandering zoals in een echt lab: experimenterend van aard en met levende proefkonijnen, in interactie en participatie met de betrokken stakeholders. Bovendien zijn wij onze onderwijsontwikkeling voor deze module als een sociaal actieleerproces gaan beschouwen: we zijn samen op zoek naar wat werkende leeraanpakken en leerinhouden zijn voor de aankomende veranderaars. Dit vraagt ook van ons om vooraf, tijdens en achteraf steeds het gebruikersperspectief van onze studenten en opdrachtgevers/vraagstukbetrokkenen te betrekken en kritisch te reflecteren of wij met ons onderwijs wel onze gestelde doelen behalen. Creëren we met ons onderwijs als interventie daadwerkelijk sociaal innovatieve doeners en denkers die complexe vraagstukken kunnen hanteren? Of, geredeneerd vanuit onze gemeenschappelijke waarde: dragen we hiermee als kennisinstelling daadwerkelijk bij aan de actuele en toekomstige taaie maatschappelijke vraagstukken? We zullen als design denkers hiermee in ieder geval kritisch gaan experimenteren!