Open Leermaterialen worden gedefinieerd als “alle digitale leermaterialen die ofwel (a) tot het publieke domein behoren of (b) gelicenseerd zijn op een manier die iedereen gratis en eeuwigdurend toestemming geeft om de 5R-activiteiten uit te voeren. Engelse term: Retain, Reuse, Revise, Remix en Redistribute (https://blog3.han.nl/hanicto/han-definities-digitale-leermaterialen/). Echter, dit is een vrij platte definitie van open leermaterialen vooral gericht op hop de juridische aspecten en de kosten van open leermaterialen. Daarbij kan je met deze definitie ook vrij plat aangeven of materiaal Open is of niet.

Factoren van openheid

Diverse experts geven echter aan dat het gecompliceerder ligt dan dit (McNally & Christiansen, 2019; Schuwer & Janssen, 2024). Als je je meer richt op de docenten en de gebruikers van de open leermaterialen, zouden ook andere factoren dan juridische een rol kunnen spelen op de openheid van de leermaterialen. Dit zijn factoren zoals die gaan over de toegankelijkheid en (her)bruikbaarheid van de materialen (McNally & Christiansen, 2019; Schuwer & Janssen, 2024). Hieronder kan je de factoren zien die een rol spelen bij de mate van openheid van digitaal leermateriaal.

• Licenties en licentievoorwaarden
• Distributieplatform
• Digitale toegankelijkheid
• Taal
• Culturele bruikbaarheid
• Aanpasbaarheid

Raamwerk: schaal van openheid

Bovenstaande factoren kan je vervolgens in een raamwerk zetten in een schaal van compleet gesloten naar compleet open (zie tabel 1; naar voorbeeld van McNally & Christiansen, 2019 en met input van Schuwer & Janssen, 2024).

Tabel 1 raamwerk schaal van openheid open leermateriaal

Daarmee wordt ook duidelijk dat openheid geen ja/nee kwestie is, maar dat het een schaal is. Bovendien is het niet nodig altijd op alle vlakken een compleet open leermateriaal op te leveren. Voor specifiek Nederlandse thema’s is het bijvoorbeeld niet nodig om je specifiek te richten op cultuur en taal.

Blogserie

Het raamwerk kan gebruikt worden om tijdens het maken, en delen van digitale leermaterialen voor jezelf te bepalen hoe open je je leermateriaal wil maken en waar je dan rekening mee moet houden. Om te verdiepen op de verschillende factoren die meespelen bij het openen van digitaal leermateriaal zullen we de komende tijd in een blogserie ingaan op deze factoren. Daarbij wordt zowel ingegaan op de keuze (wel/niet open) en hoe deze openheid vervolgens te bereiken. De eerstvolgende blog in deze serie zal gaan over digitale toegankelijkheid van open leermaterialen. Daarna verschijnt er een blog over het distribueren van digitale leermaterialen, omdat we op de HAN bij project ADL op dit moment bezig met aanbesteding met een platform ten behoeve van het distribueren van open leermateriaal

Meer Weten? 

Deze blogserie is onderdeel van het HAN brede Verandertraject Aanpak Digitale Leermaterialen. Meer weten hierover? Neem dan contact met ons op via: aanpakdigitaleleermaterialen@han.nl De HAN heeft al een reeks aan kennisproducten opgeleverd in het kader van het Verandertraject Aanpak Digitale Leermaterialen, die terug te vinden zijn op HAN Leren en Werken met ICT, waaronder:  

• HAN Definities Open Leermaterialen 
• De HAN Visie op Digitale Leermaterialen 
• Het HAN Competentieframework Open Leermaterialen 
• HAN kwaliteitsmodel Digitale Leermaterialen
• Podcast HAN Verandertraject Open Leermaterialen
• Framework erkennen en waarderen_versie_1.0
• Erkennen_en_waarderen_digitale_leermaterialen_1.1

Bronnen gebruikt in artikel

McNally, M. B., & Christiansen, E. G. (2019). Open enough? Eight factors to consider when transitioning from closed to open resources and courses: A conceptual framework. First Monday, 24(6). https://doi.org/10.5210/fm.v24i6.9180  en https://ualberta.scholaris.ca/items/20be8de1-5a7c-4e0c-8fab-9d8daf1580b9

Schuwer, R., & Janssen, B. (2024). Let’s Get Practical! Two Frameworks to Improve Practices of Open Education. Open Praxis, 16(2), pp. 258–268. DOI: https://doi.org/10.55982/openpraxis.16.2.653