In de blog “Hoe open is jouw leermateriaal? Inleiding” bespreken we de factoren die bepalen hoe open leermateriaal écht is. Een belangrijke factor hierbij is de mate van digitale toegankelijkheid. In deze blog leggen we uit wat digitale toegankelijkheid betekent en waar je op moet letten bij het toegankelijk maken van digitaal leermateriaal.

Iedereen toegang tot digitaal materiaal

Digitale toegankelijkheid betekent dat iedereen, ook mensen met een (tijdelijke of permanente) beperking, websites, apps en digitale informatie goed kunnen gebruiken (zie definitie in het kader).

Digitale toegankelijkheid wordt gedefinieerd als het ontwerpen van websites, apps en digitale documenten op een manier die ervoor zorgt dat iedereen, ook mensen met een beperking of andere bijzondere omstandigheid, ze makkelijk kunnen begrijpen en gebruiken (handreiking digitale toegankelijkheid, HAN)

Op de HAN werken we hier hard aan omdat we het belangrijk vinden dat iedereen mee kan doen. Daarom hebben we een eerste HANdreiking digitale toegankelijkheid gemaakt (mensen buiten de HAN kunnen de HANdreiking hier inkijken). Hierin staan praktische tips en uitleg om websites en materialen beter toegankelijk te maken. We hebben ook specifieke tips opgenomen voor materiaalontwikkelaars, docenten en managers. Ook bij het maken en delen van digitaal leermateriaal is het belangrijk te letten op digitale toegankelijkheid. Dit is extra belangrijk als je het materiaal open wilt delen. Het leermateriaal is pas echt open als iedereen toegang heeft tot het leermateriaal, en het leermateriaal goed kan gebruiken (Gagne, 2024).

Toegankelijkheid open leermateriaal

Een belangrijk aspect van het toegankelijk maken van het leermateriaal is het opmaken van het document. Richtlijnen hiervoor staan in de WCAG 2.1. Deze richtlijnen gaan onder andere over gebruik van toegankelijke taal, structuur, kleur en gebruik van multimedia. Diverse instellingen hebben aan de hand van deze richtlijn al mooie checklists ontwikkeld. Ook speciaal voor open leermateriaal (zie oa Gagne, 2024, Buck, 2019 en Hammond, 2023). Op de HAN hebben we in de HANdreiking algemene tips over het toepassen van de WCAG opgenomen. Die kan je ook gebruiken voor leermateriaal.

Niet alleen de opmaak, maar ook het bestandsformaat en de software bepalen of iets digitaal toegankelijk is (Elder, 2019 en McNally 2019). Als iemand je leermateriaal wil gebruiken, moet het bestand bijvoorbeeld te openen en gebruiken zijn. Sommige bestandsformaten vereisen echter specifieke software. Soms moet je zelfs betalen voor gebruik van deze software. Door je werk in open bestandsformaten op te slaan en te delen, geef je gebruikers meer mogelijkheden om toegang te krijgen tot leermateriaal en deze te kunnen (her)gebruiken. Open bestandsformaten zijn bijv. .odt (text), .odp (presentatie), .png (afbeelding), .flac (audio), mxf (video) (zie ook: https://dans.knaw.nl/nl/bestandsformaten/).

Houd er verder rekening mee dat niet alle software geschikt is om toegankelijkheidsfuncties aan te brengen in materiaal of deze te gebruiken. Check dit voordat je aan de slag gaat met materiaal (zie ook Elder, 2019). En bekijk ook de mogelijkheden in het leermanagementsysteem op je instelling (op de HAN is dat Brightspace). In onze HANdreiking leggen we uit hoe verschillende tools, zoals Brightspace, kunnen helpen bij digitale toegankelijkheid.

Gebruik in onderwijs

Je kunt leermateriaal ook digitaal toegankelijk maken door het goed in te passen in je onderwijs. Het doel is daarbij dat iedereen het kan gebruiken. Het moet daarbij aansluiten bij de wensen van de student én bij de context van het onderwijs. Hiervoor kun je de principes van Universal Design for Learning (UDL https://ecio.nl/universal-design-for-learning/, Elder, 2019) gebruiken. UDL is een manier om onderwijs te ontwerpen die rekening houdt met de verschillende talenten en behoeften van studenten. Het werkt met drie richtlijnen:

• Bied informatie op verschillende manieren aan – Leg dingen uit met tekst, plaatjes, video of geluid, zodat iedereen het kan begrijpen.
• Bied verschillende manieren aan om leerstof te verwerken – Laat mensen op meerdere manieren zien wat ze geleerd hebben. Varieer in het soort opdracht of toets, en geef studenten keuzemogelijkheden in de manier waarop ze het geleerde aantonen (bijv. infographic, video, rollenspel etc).
• Vergroot betrokkenheid en motivatie via verschillende leerstrategieën – Zorg dat leren interessant blijft door verschillende keuzes, uitdagingen en ondersteuning te bieden.

Je kunt deze uitgangspunten ook gebruiken bij het maken van leermateriaal. Maak bij één leerdoel verschillende soorten materiaal, zoals naast een tekst ook een kennisclip. Zorg dat het materiaal motiverend is in vorm en inhoud. Laat studenten zelf kiezen hoe ze laten zien wat ze geleerd hebben, bijvoorbeeld met een video, een podcast óf een verslag. Het gebruik van open leermaterialen maakt het digitaal toegankelijk maken van leermateriaal gemakkelijker (zie ook: https://ecio.nl/blogs/open-leermaterialen-als-bouwstenen-voor-udl/).

Meer Weten? 

Deze blogserie is onderdeel van het HAN brede Verandertraject Aanpak Digitale Leermaterialen. Deze specifieke blog is gemaakt in samenwerking met de HAN werkgroep “digitale toegankelijkheid”. Meer weten over één van deze thema’s? Neem dan contact met ons op via respectievelijk: aanpakdigitaleleermaterialen@han.nl of werkgroep digitale toegankelijkheid: expertiseteam.DDV@han.nl.

Bronnen

Elder A. K. (2019). The OER Starter Kit (pp. 233–248). Iowa State University Digital Press. Accessibility and Usability – The OER Starter Kit

Gagne, A., Berrada, I., Dakhilalian, K., Doney, T., Fendler, V., & Currie-Patterson, N. (2024). Accessible open educational resources adoption considerations: Accessibility, pedagogy, practice. https://ecampusontario.pressbooks.pub/accessibleoer/

Hammond, K. (2023). CUNY SPS Accessibility Toolkit. City University of New York. https://pressbooks.cuny.edu/accessibilitytoolkit/

McNally, M. B., & Christiansen, E. G. (2019). Open enough? Eight factors to consider when transitioning from closed to open resources and courses: A conceptual framework. First Monday, 24(6). https://doi.org/10.5210/fm.v24i6.9180  en https://ualberta.scholaris.ca/items/20be8de1-5a7c-4e0c-8fab-9d8daf1580b9