Innovatie in Onderwijs en Onderzoek

Open leermaterialen: van pilot naar verandertraject

1 februari 2023 door

“’Open science’ en ‘open education’ worden de normen, mits de nationale veiligheid hierbij niet in het geding komt.” Deze quote staat in het Regeerakkoord van 2021 en met de pilot edusources heeft de HAN hierin de eerste stappen gezet. In dit blogbericht lees je meer hierover. De tekst is aangeleverd door de projectgroep edusources en open digitale leermaterialen.

 

Bron: https://www.unesco.org/en/open-educational-resources

“Ik heb de pilot edusources en open en digitale leermaterialen ervaren als een inspirerende ontdekkingsreis. Ik heb veel nieuwe collega’s ontmoet en waardevolle contacten opgedaan zowel binnen als buiten de HAN. Er is een hecht netwerk ontstaan van collega-informatiespecialisten en docenten van hogere onderwijsinstellingen in Nederland.”

Dat vertelt projectleider Irma van Houts na een jaar ervaring te hebben opgedaan met edusources en open en digitale leermaterialen. “Open en digitale leermaterialen zijn veelomvattend, ze raken alle onderdelen van de organisatie van de HAN. Het is dan ook een logische vervolgstap om na het pilotjaar met edusources een verandertraject open en digitale leermaterialen in gang te zetten.”

 

Welke mijlpalen zijn er bereikt?

Er is sinds de pilot wekelijks contact met andere onderwijsinstellingen over de vakcommunity’s en het onderwijsmateriaal dat is gemaakt door docenten. De ene keer is het leermateriaal gemaakt door docenten van één hogeschool of universiteit, maar steeds vaker is het een samenwerking in de vakcommunity’s. Dit is een samenwerkingsverband van docenten van verschillende onderwijsinstellingen waar kwalitatief hoogwaardig onderwijsmateriaal wordt gecreëerd, gedeeld en hergebruikt. Het leermateriaal is gratis te raadplegen en te gebruiken door zowel docenten en studenten en draagt ook nog eens bij aan de flexibilisering van het onderwijs.

Belangrijk doel was om ervaring op te doen met edusources en om te kijken of het platform bruikbaar is voor de HAN. De projectgroep had als doel gesteld om in het pilotjaar 2022 50 leermaterialen open te delen en dat is gelukt. Die digitale leermaterialen zijn nu te vinden in Edusources.

De pilot gaat binnen de HAN door als onderdeel van het verandertraject voor open en digitale leermaterialen. Het proefproject is dus geen eindpunt, maar een startpunt om verder te gaan. Begin 2023 is hiervoor een kick-off meeting gepland onder leiding van Marja Versantvoort. De pilotgroep edusources blijft nog wel even bestaan om de resultaten uit dit project binnen de organisatie te borgen. In de eindevaluatie is een overzicht gemaakt van de voor- en nadelen van dit platform en in 2023 gaat de HAN in elk geval nog verder met edusources.

 

Even in het kort: wat is edusources?

Edusources is een platform voor open en digitale leermaterialen voor het onderwijs in Nederland en bestaat nu ruim twee jaar. Het platform is in handen van SURF, vereniging van Nederlandse onderzoeks- en onderwijsinstelling op het gebied van ICT. Docenten en ondersteuners van hogescholen en universiteiten delen hier hun leermateriaal en maken daarbij gebruik van een cc-licentie, ook wel ‘auteursrecht andersom’ genoemd. Met die cc-licentie geef je aan hoe het leermateriaal mag worden gebruikt, hergebruikt, geremixt of gedeeld. Op edusources zijn nu veel open leermaterialen te vinden, waaronder een mooi aandeel van de HAN. Die materialen komen van de vakcommunity’s of van individuele docenten.

 

Wat viel vooral op tijdens de pilotfase?

Wat vooral opviel, is dat dit een veelomvattend project is, want het raakt alle onderdelen van de HAN. Het projectteam heeft het afgelopen jaar contact gehad met docenten en directeuren, met contactpersonen van HAN-video en met beleidsmakers van PMO, ga zo maar door. En daarnaast is er veel contact met collega’s van andere hogere onderwijsinstellingen. Die contacten en kennis komen uitstekend van pas voor de HAN, om te leren wat goed werkt en hoe de implementatie van open en digitale leermaterialen verder vorm kan krijgen.

Om open leermaterialen tot een tweede natuur van medewerkers te maken, is er op al die terreinen een verandering nodig. Zo’n cultuuromslag kost tijd. Vandaar dat er nu wordt ingezet op een verandertraject van meerdere jaren.

 

Wie nam deel aan deze pilot?

In deze pilot werd samen gewerkt in een stabiele projectgroep met collega’s van Informatiemanagement en van Services OOK, met Luc de Bont, Marijn Post en Jorn Bunk. Vanuit de studiecentra namen functioneel beheerders deel, eerst Ruth Nefkens en daarna Peter Graansma. Ageeth Tuut nam deel in de rol van coördinator Digitaal Studiecentrum, Sander Swagers in verband met de check op de auteursrechten van het materiaal, Diana Senden voor de invoer van de leermaterialen in het zoekportaal en Irma van Houts als projectleider.

Buiten de HAN is er, zoals gezegd, intensief samengewerkt met collega’s van andere hogescholen en universiteiten die ook bij open en digitale leermaterialen betrokken zijn. Vaak zijn opleidingen verenigd in vakcommunity’s waar kennis wordt gedeeld en waar nieuwe open leermaterialen worden ontwikkeld. Samen Verder van Verpleegkunde, het Domein Applied Sciences (DAS) of Information Literacy van de Studiecentra zijn enkele van die vakcommunity’s, maar deze lijst is niet compleet. Zie ook: Algemeen – Open education – Libguides at HAN University of Applied Sciences.

 

Waarom is dit zo belangrijk?

Irma vertelt: “ik heb de afgelopen jaren veel open en online onderwijsmateriaal gemaakt voor de studiecentra en ervaren hoe verrijkend open leermaterialen kunnen zijn. Dus ja, ik heb de impact aan den lijve ondervonden. Hoe dat ging? Ik maakte de LibGuides (librarian guides) voor de gastlessen die wij geven in het onderwijs, die digitaal beschikbaar zijn en open worden gedeeld. Ik maakte deze in het begin meestal in overleg met collega’s van de Studiecentra, maar na verloop van tijd ook steeds vaker met de collega-docenten van de opleiding. Er werd dus intensief samengewerkt en de kennis werd gedeeld.

Ik dacht in eerste instantie dat docenten en studenten hierdoor minder vaak een beroep op ons zouden doen, want de informatie stond online en was beschikbaar. Maar het tegendeel bleek waar. Docenten wisten ons juist beter te vinden en zij verwezen studenten door naar de LibGuides en het aantal lessen, spreekuren en één-op-één consults met studenten nam juist toe.”

 

Wat zijn mogelijkheden en struikelblokken voor open en digitale leermaterialen?

Gewoonte en tijdgebrek. Vooral voor docenten, die met hun eigen strakke deadlines zitten en dit er niet ‘even’ bij kunnen doen. Het is belangrijk dat zij hiervoor tijd en ondersteuning krijgen. Het zit vooral in de change en niet in de run. Vaak is bijvoorbeeld onduidelijk wat mag en wat niet mag bij open leermaterialen. Gelukkig kan een auteursrechtencheck hier al goed bij helpen. Onderwijsmaterialen waarbij het auteursrecht buiten de HAN ligt, vaak boeken gepubliceerd door uitgevers, zijn dank zij de Easy Acces regeling en de onderwijsuitzonderingen vaak goed te gebruiken als intern onderwijsmateriaal. Maar voor open leermaterialen ligt dat weer anders, daar gelden deze uitzonderingen niet. Met verandering in gewoonte kunnen veel van deze struikelblokken worden weggenomen.

 

Waar liggen kansen voor open en digitale leermaterialen?

Irma: “ik geloof heel erg in open textbooks, onderwijsmateriaal gemaakt door docenten én studenten binnen en buiten de HAN. Om dit te realiseren, is naar mijn idee een teaching-and-learning center nodig. Docenten kunnen hier terecht voor didactisch advies. Zo’n teaching-and-learning-center is er nu jammer genoeg nog niet, maar ik zie bij andere onderwijsinstellingen al wel mooie voorbeelden die wij kunnen volgen. Op deze manier verbeter je de kwaliteit van onderwijs, houd je regie op het onderwijsmateriaal dat is gemaakt door de HAN en geef je je kennis niet weg aan een uitgever die er dan het auteursrecht op heeft. Het auteursrecht blijft nu bij de maker, bij de HAN. Vorig jaar is er een regiedocument ondertekend door hogere onderwijsinstelling en ook door de HAN, dus ja, er is ook noodzaak om deze weg in te slaan. Zie de Verklaring-nationale-aanpak-digitale-open-leermaterialen.pdf (versnellingsplan.nl)

Voor de studiecentra zie ik een belangrijke rol weggelegd als publicatieservice, een plek waar docenten terecht kunnen als zij onderwijsmateriaal open willen delen. Denk hierbij aan de auteursrechten, aan het platform waar je het materiaal wilt plaatsen en aan de trefwoorden die je toekent,  zodat het materiaal goed terug te vinden is. Veel van deze vragen komen nu al bij de studiecentra terecht. Wij hebben een sleutelrol als het gaat om open en digitale leermaterialen.”

 

Meer informatie?

De volgende informatie over open leermaterialen is afgelopen jaar beschikbaar gekomen: een startdocument als je met edusources wilt gaan werken en verschillende ervaringsverhalen. Het platform edusources is te vinden via Edusources