Foto: Student Aydan Aliyeva vertelt over haar onderzoek

Er is een toenemende behoefte aan ervaringsdeskundigen in het werkveld. Zij spelen een rol in bijvoorbeeld schuldenproblematiek, verslaving en ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking. De HAN speelt in op deze ontwikkeling met een nieuwe opleiding. Zijn we klaar voor studenten met ervaringsverhalen?

Drie afstudeerders onderzochten begeleidingsvraagstukken voor de toekomstige AD Ervaringsdeskundigheid in Zorg en Welzijn. Eén van deze studenten, de 30-jarige Aydan Aliyeva, vertelt over het risico van uitval van studenten en de waarde van het delen van ervaringsverhalen door docenten.

In jullie onderzoeksrapport las ik dat bij vergelijkbare opleidingen voor ervaringsdeskundigheid, de helft van de studenten de studie al in het eerste jaar afbrak. Welke redenen wijs jij daarvoor aan?
“Die informatie kwam uit een landelijke evaluatie. Studenten vertelden hierin dat het begin van de opleiding vooral bestond uit het delen van ervaringsverhalen, dit is een centraal onderdeel. Voor een groot aantal was dat dit te confronterend. Dat heeft ermee te maken dat sommige van deze studenten een kwetsbare doelgroep vormen.”

In 2021 starten de eerste studenten met de AD Ervaringsdeskundigheid in Zorg en Welzijn. Wat moet deze opleiding volgens jullie onderzoeksbevindingen vooral in het vizier hebben om uitval te voorkomen?
“Wat ons opviel, waren de individuele behoeftes. We hebben vier studenten van de Groninger Opleiding Ervaringsdeskundigheid van de Hanzehogeschool Groningen geïnterviewd en er zat veel verschil in wat zij vertelden. Als opleiding moet je maatwerk leveren om aan persoonlijke behoeftes en verschillen tegemoet te komen. Als ik naar mezelf en mijn eigen opleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening (SPH) kijk: ik had meer behoefte aan vrijheid. In de afgelopen vier jaar moest ik verplicht in de les zitten en voor mij was zo’n les niet altijd even relevant. Ik zat dan liever ergens anders. Dit soort voorkeuren kunnen bij ervaringsdeskundigen bestaan. Daar moet je als opleiding nog scherper op zijn.”

Waarin verschilt een opleiding Ervaringsdeskundigheid in de Zorg van andere opleidingen?
“Ook bij SPH zaten studenten die veel hebben meegemaakt en uiteindelijk de opleiding verlieten. Met hun bagage bleek het gewoon te zwaar. Bij de opleiding Ervaringsdeskundigheid is er een groot verschil; omdat het voornamelijk draait om het delen van het eigen herstelverhaal, brengt dit emoties mee. Bij SPH is dat minder, de lesstof is vaak theoretischer en persoonlijke verhalen staan minder op de voorgrond. Doordat bij ervarings- deskundigheid eigen verhalen een rode draad in de studie vormen, moet je er heel goed mee omgaan. Studenten houden het anders niet vol.”

Hoe speelt een docent hier goed op in?
“We hebben hier zowel docenten als studenten van de Groninger Opleiding Ervaringsdeskundigheid op bevraagd en daarnaast literatuur bestudeerd.”

“Uit alle bronnen kwam het belang van een gelijkwaardige relatie tussen de docent en de student naar voren. Dit zorgt voor een gevoel van veiligheid en vertrouwen. Veel respondenten gaven aan dat ze het liefst een ervaringsdeskundige als docent hebben, omdat dit tegemoetkomt aan de behoefte van gelijkwaardigheid en vertrouwen. Het heeft sterk te maken met het idee van: ‘Deze docent snapt mij.’ Studenten voelen zich meer begrepen, want ook de docent heeft dingen meegemaakt. Het delen wordt dan gemakkelijker. Als een docent eerst zelf begint te vertellen, dan kun je als student denken: ‘O, nu wil ik mijn verhaal ook wel kwijt.'”

Bereik je gelijkwaardigheid dan vooral door te laten zien dat je zelf kwetsbaarheden hebt of had?
“Zeker, maar ik denk overigens niet dat dit voor alle vakken geldt. Vooral als je samen verhalen deelt dan zit je, als het ware, aan het kwetsbaarste.”

Welke andere resultaten hebben jullie verkregen uit het onderzoek?
“Herstel speelt een grote rol. Wanneer is iemand genoeg hersteld om de eigen geschiedenis te delen? Hoe kan een student voldoende afstand nemen van die geschiedenis? De één is daar verder in dan de ander. Daarom is maatwerk vanuit de opleiding belangrijk. Als iemand niet genoeg hersteld is als hij begint aan de opleiding, dan vraagt de student misschien veel aandacht. Een van de studenten die we interviewden, vertelde dat een klasgenoot veel aandacht vroeg. Voor anderen viel toen die aandacht weg.”

Hoe kan de opleiding daarmee omgaan? Welke tips geef je aan de AD mee?
“Iedere student heeft een coach en regelmatige contactmomenten nodig. En in de groepen moet aandacht bestaan voor ieder individu. Docenten moeten ervoor waken dat ze niet in een hulpverlenersrol vervallen. ‘Het moet geen hulpverlening worden,’ werd regelmatig in de interviews gezegd. Dat kan snel gebeuren met de verhalen die studenten vertellen. De docent moet daarom scherp zijn op grenzen.”

“Daarnaast is nabijheid een aandachtspunt: als je eigen verhalen deelt, creëer je misschien te veel nabijheid. Ook als docent. Juist vanwege het zoeken naar een goede balans in de coaching en in de kwestie van afstand en nabijheid, is volgens ons regelmatige intervisie onder docenten nodig. Hierin kun je casussen bespreken. Het is belangrijk dat ook docenten zich uitspreken en onderling hun ervaringen delen. Verder moet de opleiding goed selecteren in het aanmeldingstraject. Je kunt veel teleurstellingen voorkomen als dit zorgvuldig gebeurt.”

Bram Wicherink