Voorbeelden van framing en beeldvorming, vanuit verschillende invalshoeken, van door de eeuwen heen, door de lenzen van een docent ethiek. 

De film ‘Who Framed Roger Rabbit’ uit 1988 vertelt het verhaal hoe cartoonfiguur Roger Rabbit wordt verdacht van de moord op de man die naar verluid vreemdging met zijn vrouw. Tijdens de film blijkt dat de hele verdenking van Roger Rabbit ‘opgezet’ is, dat hij dus belazerd is, ofwel ‘He got framed’. Framing betekent hier ‘bewust een vals beeld schetsen over een persoon, waardoor verdenking op hem/haar valt.’ Ook gebeurtenissen kun je framen: door bewust feiten weg te laten of te verdraaien, leidt dat tot een negatief of positief ‘verhaal’. Handig in de rechtbank, of… bij een toets (!?).

Maar is framing altijd negatief? Is framing altijd gericht op het vertekenen van de werkelijkheid? Nee, zegt Sarah Gagestein (zie ook het interview in deze editie van Rosa), iedereen framet! Of tenminste, iedereen die zijn best doet zijn boodschap helder te laten overkomen door daarbij passende beelden en emoties op te roepen. Maar daar zit ook het addertje: in de intentie. Framing op zich is neutraal, het wordt pas positief of negatief door de positieve of negatieve intentie van de ‘framer’ (als dat een woord is).

Een verborgen agenda is…
…een agenda die onder een stapel kranten ligt. Nee, het is een verzwegen intentie. En die zit meestal gewoon in je binnenzak! Er zijn ook mensen met dubbele agenda’s. Die zijn lastig te zien of te horen, maar zijn vaak wel te voelen. Zo’n verzwegen agenda ‘kleurt’ iemands boodschap en je voelt je gestuurd in het gesprek. Het komt dus vooral neer op eerlijkheid: wat wil je bereiken met je verhaal? Zodra je je verhaal framet voor je eigen agenda en eigenbelang, kán een gesprek eigenlijk al niet meer oprecht zijn. Het probleem is dat we dit vaak ook onbewust doen (denk aan flirten!?). Dus ja, kan het je dan wel of niet aangerekend worden? Ik probeer verborgen agenda’s altijd naar boven te krijgen en in meta-communicatie open te leggen: dat we nu de keuze hebben om wel eerlijk elkaars belangen af te wegen. Ja, dan ben ik maar irritant…

Wie wil er een horzel?
Ik ben dan ook fan van zo ongeveer de meest irritante man in de geschiedenis. Framing? Learn from the best. Sokrates kreeg als bijnaam ‘de horzel’ omdat zijn vooraanstaande stadsgenoten zijn stekende vragen irritant vonden. Sokrates reframede dat handig toen hij zich verdedigde voor de rechtbank, door de stad Athene te vergelijken met een edel maar traag paard, dat een steek van een horzel nodig had om weer in beweging te komen. Die ‘roeping’ wilde Sokrates graag vervullen en in ruil daarvoor vroeg hij als alternatief voor zijn straf om voortaan op kosten van de stad te mogen eten (zijn aanklagers wilden hem de gifbeker laten drinken).

Maar nu frame ik Sokrates en doe ik hem wellicht tekort. Voor liefhebbers citeer ik hierboven zijn eigen woorden (opgeschreven door zijn leerling Plato, die uiteraard ook framede).

Durven wij horzels te zijn? Op ons werk, op stage, op de opleiding? Heb je het lef om door vastgeroeste frames van je collega’s heen te prikken? Reframe de les van je docent eens (ja echt doen!). Ben je ook bewust van je eigen bubbel? Ben je een idealist – realist – pessimist? Worden er in jouw ‘groep’ de koppen afgehakt (figuurlijk dan) van hen die anders denken?

Een frame dat perspectief biedt: ‘Scuola di Atene’, fresco van Rafaël uit 1510. Sokrates (de man in het groen) legde met zijn vraagmethode de basis van vele scholen van filosofen.

Polarisatie: The Social Dilemma
We leven in een interessante tijd. René ten Bos, hoogleraar filosofie op de Radboud Universiteit, schreef: “De corona-storm: hoe een virus ons verstand vervaagde.” Op volgorde van de letters van het alfabet reframet hij als filosoof enkele verbijsterende psychologische fenomenen die deze crisis ons bracht: van de A van Angst, de B van Beelden, de M van Mondkapjes, tot de Z van Zoönose.

Ikzelf wil een lans breken voor het doorbreken van polarisatie. Er zijn nu zoveel tegenstrijdige beelden en frames in omloop, voortdurend op sociale media gepost, geshared en ge(re)tweet. Maar we weten (o.a. uit de Netflix docudrama ‘The Social Dilemma’) dat je ge’feed’ wordt wat je ‘liket’. Ofwel, de algoritmes voeren ons altijd meer van hetzelfde om onze schermaandacht vast te houden, maar daardoor kunnen we onze brede kritische blik verliezen. De smartphone is de meest geavanceerde oogklep.

Laten we vooral ook kijken naar ‘coronakansen’: wat staat ons te doen? Als sociale professionals moeten we nuchter blijven streven naar waarheid en oprechtheid, in de geest van Sokrates. Polarisatie, hoe klein of groot ook, moeten we proberen te voorkomen of bedaren. Hoe? Kijk eens wat het Kennisplatform Integratie & Samenleving daarover zegt.

Introductiebrief voor docenten
En als extraatje. Een format voor een introductiebrief voor docenten voor willekeurig vak, vrij te gebruiken. Mogelijk choquerend voor studenten: prikkelt het onderbuikgevoel of zet aan tot schuddebuiken. Bekijk de introductie hier.

Richard Sleegers doceert ‘FRESH’ (Filosofie, Recht, Ethiek, Sociologie, Historie van het beroep) bij de opleiding Pedagogiek, ‘Toegepaste wereldbeschouwingen’ bij de minor Zingevingsgericht werken in Social Work, Zorg en Welzijn en doet onderzoek bij het lectoraat Versterken van Sociale Kwaliteit naar ‘Sociaal werk op alle niveaus’.