“Hoe laat je een gesprek vrijwel zeker mislukken?” Met die vraag open ik af en toe een training in communicatie. Bijna iedereen kan dan een lijst opnoemen van ‘mislukkingsfactoren’. Je zou denken dat we die dingen dan dus niet meer doen. Niets is minder waar. Dat valt me bijna dagelijks op in het werk in de medezeggenschap.

Ook als we weten wat een gesprek lastig gaat maken, dan nog is het niet makkelijk dit om te keren en te doen wat helpt om elkaar goed te horen. Zo gauw onze eigen belangen of ons ego in het geding zijn, vallen we kennelijk terug in ‘oud gedrag’. Ondanks het feit dat we beter (zouden kunnen) weten.

Wat helpt dan wel? Allereerst afstand nemen, een pas op de plaats maken, tot tien (of in ieder geval tot vijf) tellen. Dat is een eerste voorwaarde om verder te kijken dan een eerste impuls lang is.

En vervolgens de aandacht richten op dat waarvan we eigenlijk al lang weten dat het wél werkt. In het begin lukt dat waarschijnlijk pas nadat het weer eens is misgegaan. Dat is niet erg, als ik het maar opmerk. Gaandeweg merk je het dan steeds eerder op. Totdat je je op het moment dat je wilt reageren, realiseert wat je van plan bent te zeggen of te doen. En belangrijker nog: wat daar waarschijnlijk het effect van is.

Vanaf dat moment heb je een keuze. Je staat als het ware op het punt van een afslag. Je kunt meerdere kanten op. Drie van die afslagen komen we regelmatig tegen in de medezeggenschap, maar natuurlijk ook op veel andere momenten.

1. Het maakt verschil of ik me richt op oplossingen en mogelijkheden of op problemen. Of ik aandacht vraag en geef aan wat wél zou kunnen werken of op wat niet werkt.
2. Afwegingen en keuzes worden krachtiger als zij gebaseerd zijn op meerstemmigheid. Het opzoeken van andere zienswijzen, geluiden (en onderliggende belangen) versterkt de te maken afwegingen en leidt tot meer ‘inclusieve’ besluiten. Dat vraagt om meer praten met andere betrokkenen in de plaats van over hen.
3. Van mezelf vraagt dit dat ik daarin zelf stappen durf te zetten. Eigenaarschap en verandering beginnen bij mezelf. En verandering begint er mee dat ik nat durf te gaan, het (nog) niet durf te weten en mijn bloopers durf te laten zien. Een lerende cultuur begint met voorbeeldgedrag. Ga ik voor het voorbeeld van excellentie of voor dat van durven leren met vallen en opstaan? Als ik durf (nog) niet te weten en open ben over vergissingen en missers draagt dit bij aan het bouwen aan vertrouwen. En dat vertrouwen is de basis van ieder goed gesprek.

Reinhard Schulte
opleider, trainer, adviseur (post-hbo) en voorzitter academieraad