Op de vlucht voor overstromingen, droogte of bosbranden: het is een actueel probleem dat wereldwijd speelt. De leefbaarheid van de planeet snelt achteruit en het aantal klimaatmigranten en -vluchtelingen neemt daardoor toe. Leefomgevingen staan onder hoge druk staan en hier vloeien tal van wereldproblemen uit voort. Tijd voor een heroriëntatie van de sociale beroepen.

In de zomer van dit jaar werd de bodem letterlijk weggespoeld onder de voeten van veel Europeanen, waaronder inwoners van Zuid-Limburg. Hevige regenval, gecombineerd met een gebrek aan mogelijkheden voor overtollig water om weg te stromen, maakte dat straten en huizen overliepen en soms simpelweg inzakten. Talloze mensen moesten hun koffers pakken. In dezelfde periode zochten inwoners van Californië een veilig heenkomen, opgejaagd door hitte en bosbranden.

Leefgebieden onder druk
Het waren geen opzichzelfstaande incidenten. Wereldwijd staan leefgebieden van mensen toenemend onder druk: overstromingen, branden, droogte, orkanen en stijgend water dwingen hen hun heil elders te zoeken. Het is lastig in te schatten hoeveel mensen jaarlijks vluchten of migreren om deze redenen. De Wereldbank voorspelde dat dit er voor 2050 mogelijk 216 miljoen zijn (bron: NOS). Let wel: we hebben het dan alleen over mensen. Als we andere diersoorten meetellen, dan ligt het cijfer klimaatvluchtelingen en -migranten vele malen hoger.

Heroriëntatie voor de sociale beroepen
De leefbaarheid van de planeet is een factor van formaat in onze samenleving. Het onderwerp staat wereldwijd hoog op politieke agenda’s en is veelbesproken in de media. Dat ook de sociale beroepen dit op de agenda hebben, is onvermijdelijk. Maar het is niet genoeg. Een heroriëntatie voor deze beroepen is nodig: zonder een gezonde leefomgeving wordt de mens steeds verder in het nauw gedreven. Het sociale kan niet bestaan zonder een leefbare planeet.

Ecologisch doen en denken hoort in de kern te zitten van de heroriëntatie. Het woord ecologie heeft een oorsprong in het Oudgriekse oikos dat huis betekent. Ecologie houdt vooral in: kennis en inzicht verwerven over organismen en hun leefomgevingen, met aandacht voor de relaties en wisselwerkingen tussen die organismen (onderling) en de omgeving. De mens leert in wezen over het ‘huis’ waarin hij woont, met alle soorten, relaties en dynamische wisselwerkingen die onderdeel uitmaken van dit huis. De praktische toepassing van ecologische kennis biedt houvast voor ieder sociaal beroep: alleen vanuit een goed en gezond ‘huis’ werk je aan een sterke sociale samenleving.

Eco-sociale beroepen
Gaan we de geboorte van nieuwe beroepen zien? Eco-sociale beroepen? In deze beroepen maken we korte metten met het mens- en wereldbeeld dat nu overheerst: dat van de mens als de superieure soort in een wereld die beheersbaar is. Het worden beroepen die niet langer antropocentrisch (mensgericht) maar ecocentrisch (gericht op ecosystemen) zijn. Met dit nieuwe beroepenveld, bouwen we toekomstgericht aan gezonde ecosystemen, zodat de mensheid niet langer op de vlucht hoeft voor wat zij zelf aanricht.

Er zijn voorbeelden, zoals het Instituut Ecologische Pedagogiek van de Hogeschool Utrecht, dat ecologisch denken en doen als grondslag heeft en daarmee het pedagogische beroep kleurt. Ook vanuit internationale verbindingen kunnen we veel leren, bijvoorbeeld van ‘natuurtrouwe’ volkeren, die de aarde en leefomgevingen meer vanuit een wederkerige houding van geven en nemen benaderen, in tegenstelling tot de consumptiegerichtheid in het Westen. Een andere dwarsstraat: welke ecologische kennis, vaardigheden en attitude brengen vluchtelingen mee die al in Nederland gevestigd zijn? Ze zullen talrijk zijn, schat ik in. Er is genoeg te leren.

Conferentie
Het duurt nog even, maar van 29 juni tot 2 juli 2022 organiseert de International Federation of Social Workers een conferentie met de titel Co-Building a New Eco-Social World: Leaving No One Behind. Ik ben erbij. Jij?