Wat weet ik nou van het thema vluchtelingencrisis? Ik met al mijn privileges, schrijf een tekst over de vluchtelingencrisis? Ik heb nooit direct met vluchtelingen gewerkt of mee te maken gehad. Het enige wat ik over ze weet, heb ik van beelden en artikelen. Maar door de minor Beroepsmatig omgaan met rouw en verliessituaties, zie ik dat verlies ook een thema is bij vluchtelingen.

De vluchtelingencrisis is niet iets van de laatste 20 jaar, maar begon al eind 16e eeuw (De Mönnink, H. 2017, p. 452). Het thema vluchtelingencrisis raakte mij altijd. Zo ook toen ik een geruime tijd in Berlijn woonde. Voor mijn werk fietste ik elke dag over Tempelhoferveld (oud vliegveld, nu omgetoverd tot hip sportpark/BBQ-plek). Op Tempelhoferveld waren een hele hoop containers voor vluchtelingen in gebruik. Elke dag weer zag ik hoe grote families zich staande hielden in een container van hooguit 16m². Ironisch genoeg lijkt er vandaag de dag juist een ‘run’ op containerdorpen te ontstaan (zie ook de NPO1 uitzending Welkom in… Containerdorp).  

Waar je aan denkt 
Omdat ik zelf nooit te maken heb gehad met vluchtelingen, vroeg ik een aantal mensen wat het eerste was waaraan zij dachten bij het woord ‘vluchtelingencrisis’. Zo noemden ze: geen dak boven het hoofd hebben, het vluchtelingenkamp Moria in Griekenland, Syrië, oorlog, veerkracht, heimwee, onbegrip, angst, verdriet, vrees, kwetsbaarheid, discriminatie, afscheid, trauma en onzekerheid. Veel woorden, met ook veel woorden over verdriet, verlies en rouw. 

Verliessituaties 
Tijdens de minor Beroepsmatig omgaan met rouw en verliessituaties van de Hogeschool van Utrecht leer ik veel waardevols over verlies. Verlies en rouw zit hem in zoveel verschillende dingen. Zoals vaak gedacht wordt: de dood, maar het gaat om zoveel meer dan dat. Denk aan scheiding van ouders, abortus, geen kinderen kunnen krijgen, uithuisplaatsing, vermissing, een ongeluk met lichamelijk blijvend letsel, diagnose van een ernstige ziekte, het verliezen van een baan, een greep uit verschillende verliessituaties.  

Verlies bij vluchtelingen 
Een vluchteling krijgt op meerdere manieren te maken met verlies: 

• Verlaten van eigen land 
• Verlaten van vertrouwde woonomgeving 
• Dierbare mensen achter moeten laten 
• Dood van partner, kind, vrienden of ouders 
• Geen baan meer 
• Vermissing van familieleden of vrienden 
• Verlies, loslaten en achterhalen 
• Ontworteling van huis, haard, familie, vrienden, van land en cultuur van herkomst (De Mönnink, H. 2017, p. 452). 

Tekening van Bente Braakman

Het hele bestaan van een vluchteling wordt afgenomen. Je voelt je niet meer compleet: wat je had, wie je was ben je kwijtgeraakt: je taal, beroep, cultuur, klimaat, natie en alles wat vertrouwd was (Keirse, M. 2020, p. 126). De taalbarrière, de vlugheid waarin wij als Nederlander willen dat iedereen goed geïntegreerd is en de uitsluiting van mensen met een migratieachtergrond, zijn dingen waar ze tegenaan lopen. En je kunt niet alle vluchtelingen hetzelfde ‘behandelen’, want ieder mens heeft zijn/haar/hen eigen culturele achtergrond. 

Vooral praktisch ingesteld 
Op zoveel verschillende manieren is er sprake van verlies. In Nederland richten we opvangcentra in, stellen woningen beschikbaar en het probleem is opgelost. Dit zijn allemaal praktische en materiële kanten (Keirse, M. 2020, p. 124). Is er ook aandacht voor de emotionele kant en wie stelt de vraag wat het vluchten doet met bijvoorbeeld een kind? (Keirse, M. 2020, p. 124) 

Bestaan op losse schroeven 
Ook in onze cultuur zijn mensen onzeker over hun werk en financiële toekomst. Maar voor asielzoekers staat hun hele bestaan op losse schroeven. Voortdurende zorgen en weinig duidelijkheid, de knagende onzekerheid, telkens verhuizen, nergens een plaats waar je echt thuis bent. En kinderen die naar school gaan, moeten zich elke keer weer opnieuw bewijzen, een plekje veroveren voor zichzelf en nieuwe mensen leren kennen. En dat terwijl een persoon met een migratieachtergrond al harder moet werken om erbij te horen. Niemand kiest ervoor om vluchteling te worden (Keirse, M. 2020, p. 125).  

Naast het verlies van de omgeving heeft een persoon met migratieachtergrond ook te maken met veelal onzichtbare verliezen: ze moeten een deel van hun gezin en familie achterlaten. Sommigen van hen zijn vermist, zij weten niet of diegene nog in leven is. Het verdriet is moeilijk te delen in het nieuwe gastland waarin zij verblijven. Ook hebben zij hun bezittingen achter moeten laten, bijvoorbeeld foto’s of herinneringen van voorouders.

Psychische last 
Doordat mensen met migratieachtergrond vaak een achtergrond van nare oorlogssituaties hebben, brengt dit veelal psychische last mee. Denk daarbij bijvoorbeeld aan nachtmerries en angstdromen. Wat betekent het bijvoorbeeld om die oorlogsherinneringen in je emotionele geheugen mee te dragen? (Keirse, M. 2020)

Niet alleen op psychisch vlak speelt verlies een rol. Als je naar verlies/rouw kijkt dan kijk je naar biopsychosociaal, waarin ‘bio’ staat voor de fysieke conditie, ‘psycho’ voor individuele coping en ‘sociaal’ voor de sociale support. Je kijkt als het ware naar impact (wat doet iets met iemand), coping (hoe gaat iemand om met de verliessituatie) en de support (hoe steunt de omgeving). (De Mönnink, H. 2017, p. 40/64) 

Fysieke problemen 
Zo kunnen mensen met migratieachtergrond last hebben van fysieke verwerkingsproblemen (denk aan hoofdpijn/duizeligheid), op sociaal gebied in een isolement of vereenzaming terechtkomen, op psychologisch gebied te maken krijgen met bijvoorbeeld depressie en concentratie- c.q. geheugenstoornissen en op existentieel gebied last van leegte en hopeloosheid (De Mönnink, H. 2017, p. 454). Hoewel natuurlijk iedereen anders omgaat met verlies en eigen ervaringen heeft, is duidelijk dat een vluchteling een rugzak met verlies met zich meedraagt (Keirse, M. 2020, p. 125). 

Bronvermelding
De Mönnink, H. (2017). Verlieskunde methodisch kompas voor de beroepspraktijk (7e ed.). Bohn Stafleu van Loghum.
Keirse, M. (2020). Helpen bij verlies en verdriet (10e ed.). Lannoo.