Op 6 april jl. organiseerde de Graduate School Maatschappij en Recht van de Hogeschool van Amsterdam (HvA) in samenwerking met de Kring Andragologie van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en de NOSMO (Nederlandse Organisatie voor Sociaal-Wetenschappelijk Methodologisch Onderzoek) een ééndaagse conferentie over praktijkonderzoek en co-creatie.

Centraal op deze conferentie stond het thema praktijkonderzoek, waarbij concreet werd ingegaan op de bijdrage van verschillende belanghebbenden en hoe deze partijen een actieve rol kunnen vervullen in veranderingstrajecten. Spreker Femke Merkx verwoordt co-creatie in onderzoek als volgt: ‘een vorm van kennisontwikkeling waarbij onderzoekers afkomstig uit verschillende wetenschappelijke vakgebieden samenwerken met maatschappelijke belanghebbenden, met daarbij het integreren van praktijkkennis en praktijkdoelen als generieke uitdaging’.

Waarom co-creatie in onderzoek van belang is, vertelt Cor van Dijkum. Ingewikkelde maatschappelijke problemen manifesteren zich op meerdere niveaus (micro, meso, macro). Er is daarom sprake van meerdere samenhangende factoren. Bovendien worden problemen beïnvloed door verschillende actoren (met vaak tegengestelde belangen) en problemen ontwikkelen zich in de tijd. Dit kan uiteindelijk leiden tot complexe of ongestructureerde problemen. Dit geldt voor veel sociale problemen.

Bij problemen die lastig of zelfs onmogelijk zijn op te lossen, volstaat een klassieke onderzoeksbenadering niet meer. Hieruit ontstaat de noodzaak vanuit verschillende disciplines samen op te trekken. Juist omdat verschillende actoren betrokken zijn, met uiteenlopende visies en zonder consensus over de meest adequate probleemoplossing, is de inzet van veel partijen met verschillende belangen juist nodig, of zelfs cruciaal om gedeelde problemen aan te kunnen pakken. Ongestructureerde maatschappelijke problemen vragen om transdisciplinaire kennisontwikkeling met ruimte voor ervaringskennis; co-creatie dus.

Femke Merkx benoemt drie argumenten om maatschappelijke stakeholders te betrekken in kennisontwikkeling:

• Cognitief: maatschappelijke stakeholders beschikken vaak over relevante ervaringskennis.
• Normatief: medezeggenschap over probleemdefinitie en probleemoplossing (is toepasbaar en acceptabel).
• Instrumenteel: een gezamenlijk leerproces bevordert kennistransfer en kennisgebruik naar implementatie van kennis. Vanaf de start wordt kennis gedeeld.

Daarnaast schetst Merkx het belang van het handelingsgerichte karakter van praktijkonderzoek: ‘onderzoek dat erop gericht is dat de kennis die ontwikkeld wordt, ook daadwerkelijk toegepast kan worden in de praktijk’. In eerste instantie omdat het leren van maatschappelijke stakeholders betrekking heeft op hun concrete handelen. Ten tweede omdat ongestructureerde problemen vragen om experimenteren en implementeren in de praktijk om na te gaan of de opgedane kennis ook werkt in de praktijk.

Spreker Daniëlle Zandee bouwt hierop voort met haar betoog over waarderend actieonderzoek. De focus ligt daar waar waarde wordt gecreëerd, namelijk in de dagelijkse praktijk om uiteindelijk kennis te creëren die ertoe doet. Een methode die Zandee introduceert is Dialogic OD (organizational development), gericht op organisatieverandering en -ontwikkeling. Dialogic OD hanteert een interpretatief en constructivistisch paradigma, waarbij veranderingen in organisaties continu, iteratief en vanzelf kunnen ontstaan. Van belang zijn alle perspectieven van betrokkenen om uiteindelijk gezamenlijk betekenis te geven aan verandering. De kern is door een voortdurende dialoog op zoek gaan naar sterktes in mensen, processen en systemen (op zoek gaan naar outliers). Deze dialoog vormt de basis om samen te bouwen aan beelden van de toekomstige organisatie.

Ten slotte introduceert Ben Schouten gaming als methode van co-creatief praktijkonderzoek. Met als uitgangspunt thinking by doing research, geeft Schouten inzicht in hoe games kunnen bijdragen aan empowerment. Praktijkvoorbeelden laten zien hoe betrokkenen leren problemen op te lossen en kunnen worden gemotiveerd of bewustgemaakt van sociale thema’s door de inzet van games of simulatie. Als kritische kanttekening geeft Schouten aan dat visualisatie nog niet leidt tot inzicht, argumentatie vormt een wezenlijk onderdeel hiervan.

Meer lezen over de workshops van deze studiedag? In de blog van onderwijsinnovatie MWD wordt geïllustreerd welke dilemma’s aan de orde kunnen zijn bij co-creatie.