Een praktijkverbetering waarin studenten Master Social Work zich ontwikkelen tot professionals met een leidende rol. Professionals die innovaties teweegbrengen in hun eigen organisatie. Dat is wat de Comenius Senior Fellowship ‘Leiderschap in Verbinding’ nastreeft. 

“In een onderwijsverbetering richten we ons op de dynamiek van samenwerking, om verandering te realiseren. Van studenten wordt verwacht dat ze in staat zijn om op verschillende niveaus meervoudige perspectieven te betrekken en verbinding te maken”, vertelt Patricia Akkermans ,docent onderzoeker Lectoraat Werkzame Factoren in Jeugd- en Opvoedhulp.

De projectgroep bestaat verder uit docenten Angela Prudon, Mihriban van Ee en Marion Heijnen en onderzoekers Meike Heessels en Janneke Peelen. Zij ontwikkelden tools zoals de reflector en het kijkkader. De studenten zijn positief.

Aanleiding
“Studiejaar 2022-2023 zijn we gestart met het nieuwe onderwijsprogramma Leiderschap in Verbinding voor studenten Master Social Work”, legt Patricia uit. De studenten hebben onder andere een op maat gemaakte training Beschermjassen gekregen. Hierin onderzochten ze zowel hun eigen betrokkenheid bij de praktijkverbetering, als hun eigen rol in de interactie met betrokkenen. “De vraag was steeds: ‘Hoe werken de studenten vanuit verbinding met zichzelf (hun eigen bagage) en in verbindingen met de perspectieven van anderen aan het creëren van draagvlak voor hun praktijkverbetering. Wat vraagt het van hen om te kunnen wisselen van perspectief?”

Reflector: voor reflectie en toetsen competenties
De gewenste praktijkverbetering moet in relatie staan tot drie niveaus van verbinding:  de verbinding met jezelf, met de zorgvrager, sociale systeem en betrokken professionals én de (omringende) organisaties. Een goed begeleid proces verstevigt namelijk de alliantie, ofwel de samenwerkingsrelatie, tussen alle betrokkenen bij de gewenste praktijkverbetering. Cruciaal voor het slagen hiervan is een sociaal proces van verbinding en waardering van verschillen.

“Studenten worden ondersteund om de ander te ontmoeten, af te stemmen op meerdere perspectieven en te leren om systematisch te reflecteren op wat dat van hen vraagt als mens en professional. Voor deze systematische reflectie is een ‘reflector’ ontwikkelt”, legt Patricia uit. “Door middel van stellingen worden de competenties voor verbindende leiderschap getoetst. Zo kan verbinding niet langer enkel worden weggezet als ‘de klik’, waar men vaak eerst aan denkt bij samenwerking rondom een vraagstuk, maar worden studenten uitgedaagd tot leiders in verbinding te zijn op alle drie niveaus.”

Ervaringen reflector
De studenten hebben in het eerste jaar twee keer de reflector ingevuld, bij de start en aan het eind van het eerste jaar. De reflector is een reflectieve lijst met stellingen waarop de student zich inschat op drie niveaus van verbinding, namelijk de verbinding met jezelf, met de zorgvrager en met de omringende organisaties.

Duidelijk werd dat studenten na een jaar meer kennis over en ervaringen hadden om hun eigen verbindend leiderschap te duiden. Dit bleek uit de ingevulde voorbeelden in de reflector.  Zo gaf een student aan: “Ik vind de reflector erg helpend, omdat die je eigen ontwikkeling goed in kaart brengt.” Een eerstejaarsstudent zegt: “Ik wissel nu bewuster van perspectief en kan meer begrip hebben voor een ander zijn perfectief en daar in het gesprek verder mee komen. Terwijl ik eerder vanuit mijn emotie, per se de ander in dat perfectief wilde trekken, wat frustrerend werkt in het gesprek.”

Observeren en analyseren met het kijkkader
Een ander hulpmiddel dat studenten helpt een leider in verbinding te worden, is het kijkkader. “Een goed begeleid proces van praktijkverbetering verstevigt de alliantie, ofwel de samenwerkingsrelatie, tussen alle betrokkenen. Het gaat hierbij om twee dimensies van samenwerking, nl afstemmen en overeenstemmen. Deze twee dimensies zijn verwerkt in een ‘kijkkader‘, een tabel met negen cellen waarin de twee dimensies afstemmen en overeenstemmen zijn uitgewerkt in verschillende concrete gespreksvaardigheden. Hiermee wordt het samenwerken (zoals zichtbaar tijdens gespreksvoering en in het handelen in de samenwerkingsrelatie) geobserveerd en geanalyseerd. Het kijkkader is bedoeld als een observatie-instrument om leiderschapsgedrag in gesprekken te observeren en te analyseren. Het helpt te reflecteren op de mate van verbindend leiderschap, om waar te nemen waar kwaliteiten liggen en waar ruimte zit tot verbetering.”

Studenten positief
In het tweede jaar van de Master Social Work analyseren studenten in werkgroepen video opnames waarin zij met mensen aan de slag zijn in het kader van hun praktijkverbetering.  Hiermee laten zij  hun ontwikkelingsproces tot een verbindend leider zien. “Met het kijkkader kijken ze door een bepaalde bril naar gesprekken en bijeenkomsten, waarin de student zich als verbindend leider laat zien.” De eerste ervaringen van de studenten zijn positief. Het stelt ze beter in staat om handelingen te duiden en te legitimeren. Ook maakt het bewust welk (ander) handelen ze kunnen inzetten om doelen te behalen. De studenten ervaren het kijkkader als een fijn instrument om de video’s met elkaar te analyseren.

Achtergrond
Het kijkkader is een herziene versie zoals deze in een eerder onderzoek onder sociaal werkers is ontwikkeld door onderzoekers van het lectoraat Werkzame Factoren in Jeug-en Opvoedhulp, ‘Een op samenwerking gerichte houding. Een kijkkader voor sociaal werkers’.

Voor de Master Social Work is deze doorontwikkeld en uitgebreid met gedragsindicatoren uit Beschermjassen.