De lectoraten Levensloopbegeleiding bij Autisme en Ethiek van Verbinding met Mensen met een Verstandelijke Beperking van Kenniscentrum HAN SOCIAAL organiseerden op dinsdagmiddag 24 september jl. een symposium over de dilemma’s rondom participatie en burgerschap van mensen met een verstandelijke beperking of autisme, getiteld Eerst mens, dan burger?
De afgelopen tien jaar waren participatie en burgerschap sleutelwoorden in de ondersteuning van mensen met psychische kwetsbaarheid. Het realiseren van de inclusie-idealen van meedoen en integratie blijkt echter weerbarstig: zelfs iemand die erin geslaagd is zijn/haar opleiding af te maken, een baan te vinden en zo zelfstandig mogelijk te wonen, voelt zich soms alsnog ten diepste ontheemd en ongelukkig. Je doet wel mee, maar tel je ook mee? Je hebt dan wel succesvol je maatschappelijke weg gevonden, maar ten koste van wat? Het verrijken van het ‘burgerschapsparadigma’ met het zogenaamde ‘waardigheidsparadigma’ stelt de persoon met een verstandelijke beperking en/of autisme als medemens in plaats van als burger centraal.

In een volle collegezaal in het Albertinumklooster, dependance van de HAN, openden lectoren Jan-Pieter Teunisse en Maaike Hermsen van eerder genoemde lectoraten het symposium. Het doel van de middag was om met studenten, docenten en het werkveld in gesprek te gaan over de vraag wat werken volgens de uitgangspunten van het waardigheidsparadigma vraagt van (sociale) professionals: moeten zij kwartier maken in de participatiemaatschappij en daarbij inzetten op de kwaliteit van relaties, vitale netwerken en begrip? Of moeten zij juist toevluchtsoorden in die veeleisende prestatiesamenleving creëren waar mensen met een psychische kwetsbaarheid zich thuis kunnen voelen? Of moet het een cocktail van beide zijn? In een programma met inspirerende sprekers werd ingezoomd op deze thema’s.

Meedoen

Moniek van der Meij stond in haar verhaal stil bij ‘meedoen in de prestatiemaatschappij’. Moniek werkt als ondersteuner met ervaringskennis bij het Lectoraat Levensloopbegeleiding bij Autisme. Ze vertelde over haar ervaringen met school en werk en waar ze zoal tegenaan gelopen is. Over het onbegrip en het onterecht afgerekend worden op wat ze doet of juist niet doet. Over het verschil tussen hoe ze overkomt op mensen en wat ze daadwerkelijk (aan)kan; ‘what you see is not always what you get’, benoemt Moniek. Ook gaat Moniek in op wat ze juist wél graag zou zien in de hulpverlening en de maatschappij: wees duidelijk en geduldig, laat mensen fouten maken, neem niet zomaar iets over als het niet goed gaat. Haar betaalde baan bij de HAN geeft haar een gevoel van meedoen en erbij horen.

Toevluchtsoord

In de presentatie van Dries de Moor stond de vraag naar het creëren van veilige toevluchtsoorden in onze presentiemaatschappij centraal. Dries is HAN-hoofddocent Social Work en als promovendus verbonden aan het Lectoraat Ethiek van Verbinding met Mensen met een Verstandelijke Beperking. Hij doet een promotieonderzoek naar kwaliteit van leven op de dagbesteding van zorgboerderijen. Op welke manier draagt de zorgboerderij, als veilige haven, bij aan het goede of waardige leven? Is de zorgboerderij een té veilig toevluchtsoord, ver weg van de maatschappij dat juist het meedoen in de weg staat? Of is het juist goed dat er veilige havens blijven bestaan omdat niet iedereen mee kán in onze snelle maatschappij? Bijdragen aan kwaliteit van leven betekent niet allemaal hetzelfde leven, of op dezelfde manier leven, maar juist kijken waar eenieder tot z’n recht komt.

Regie

Caren Sax, hoogleraar Rehabilitatie aan de San Diego State University, borduurde in haar verhaal voort op de voorwaarden voor een waardig leven. Zij doet onderzoek naar en werkt met het zogenaamde ‘person driven planning’. Hoe kun je mensen met autisme of met een verstandelijke beperking de regie geven over hun eigen leven om zo samen met het netwerk om hen heen stil te staan bij de invulling van een betekenisvol leven? Caren is van mening dat we meer moeten kijken naar wat mensen wél kunnen in plaats van wat ze níet kunnen. Iedereen moet fouten mogen maken. Hulpverleners hebben onterecht het idee dat zíj falen wanneer cliënten hun neus stoten. Dat is jammer; fouten maken hoort bij groeien en ontwikkelen.
Volgens Caren is belonging niet een recht dat we moeten verdienen door het verrichten van prestaties; je telt sowieso mee, ongeacht je prestaties. Belonging is juist een noodzakelijke voorwaarde voor ontwikkeling.

In een levendige discussie zoomen we verder in op de vraag wat het betekent voor (het opleiden van) sociale professionals als de zoektocht naar een waardig en betekenisvol leven voorop staat. De focus op vergroten van autonomie en zelfredzaamheid is niet per se helpend. Wat wel van belang is, is het investeren in een bepaalde mindset en houding bij sociaal werkers: zit meer op je handen, laat mensen fouten maken en ga samen met mensen op zoek naar de invulling van een betekenisvol leven. Uiteindelijk is de opdracht voor de professional een bredere uitdaging binnen de gehele samenleving. Wanneer we streven naar een inclusieve samenleving waar iedereen een plek heeft en erbij hoort is investeren in betekenisvolle verbinding een opdracht aan ons allen.

Het symposium is gefilmd! Kijk op het HAN-kanaal op YouTube voor een impressie.