Wat kun je leren van de mooie momenten die er zijn in de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking? Op creatieve wijze ontrafelen zorgmedewerkers, familie en bewoners van verschillende woonvormen dit in het onderzoek ‘Zichtbaar maken wat werkt’ van het lectoraat Ethiek van Verbinding met mensen met een Verstandelijke Beperking aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN)

Een team van onderzoekers, ervaringsdeskundigen, naasten en professionals van de HAN heeft afgelopen paar jaar bij zorgorganisaties Siza, Dichterbij, Zozijn, Pluryn en Cello momenten van betekenisvolle verbinding tussen professionals, naasten en bewoners met een verstandelijke beperking onder de loep genomen. Dit onderzoeksproject ‘Zichtbaar maken wat werkt’ werd op maandag 6 maart in de praktijk gebracht bij een inspiratiebijeenkomst van de HAN in Nijmegen. Begeleiders deelden er voorbeelden van mooie momenten en creatieve werkvormen waarbij je de verbinding voelt of mogelijk maakt.

Harm
Zoals het verhaal van Harm, die kwam wonen bij Sneeuwheide van zorgorganisatie Dichterbij in Gennep en waar in gesprek met ouders is gekeken wat hij nodig had. “Op andere plekken ging het met Harm niet zo goed,” vertelde een van de aanwezige begeleiders. “Wij vroegen: wat maakt dat het thuis wel goed gaat? Dat klinkt simpel, maar dat was het
destijds niet. We hadden een groep oudere ouders en begeleiders die gewend waren aan de houding van vroeger: dat zorgverleners het het beste weten.”

Harm woonde de meeste tijd van zijn leven thuis. Zijn moeder Truce vertelde: “Thuis had hij vanuit zijn stoel zicht op de keuken. Het kunnen volgen van wat er gaande is, is essentieel voor zijn welzijn. Toen Harm bij de Sneeuwheide kwam wonen, besprak ik dit met het team. De kamer van Harm is toen aangepast, en met het raam kon de begeleider het lijntje met hem houden en kon hij zien wat er gebeurde.”

‘Hij werd echt gezien’

Harm bleek Alzheimer te hebben, en kreeg bij Sneeuwheide meerzorg. “Hij had geen betere plek kunnen hebben,” zei Truce. “Hij werd echt gezien, maar hij zorgde ook dat hij gezien werd. Dat was te merken bij zijn afscheid. Hij werd opgebaard bij Sneeuwheide, en een team van 24 medewerkers was aanwezig bij zijn begrafenis.”

Begeleiders vertelden dat het raam ook heel welkom is voor een nieuwe bewoner. En dat ze nu veel meer zijn gaan vragen aan ouders hoe het vroeger ging en wat iemand fijn vond. “Dat was een nieuwe vraag voor ouders, maar de verhalen kwamen wel los,” zei begeleider Tiny. “Kleine dingetjes zoals ‘dit vond hij lekker’, of ‘hij zat graag achterop de brommer’.”

Ook op andere manieren maakte het team van Sneeuwheide een omslag. Waar er vroeger hekken om de tuinen stonden, hangen er nu slingers. “De organisatie is ingericht op risico en wat niet goed gaat. Doordat wij telkens bewijzen dat onze manier werkt, krijgen we steeds vaker vertrouwen,” vertelden de begeleiders. “En als een moeder als lastig wordt gezien, dan denken wij: dat is een moeder met veel zorgen. Dat is van perspectief kunnen wisselen.”

Ontrafelkaart
Hoe je die verschillende perspectieven bij elkaar brengt en de mooie momenten leert zien en waarderen, komt terug in de ontrafelkaart die het onderzoeksteam maakte. Daarbij leg je de nadruk op een moment dat werkte, en onderzoekt samen hoe dat tot stand kwam en wat iedereen daarin deed. De ontrafelkaart werkt als een vergrootglas, doordat je stilstaat bij het onbewuste, het kleine, maar misschien wel het meest essentiële in de relatie. Met als doel dit te bestendigen door te onderzoeken en delen wat werkte.

Net als het lijntje met Harm via het raam, was een foto appen door begeleiders bij de Hartenkoning van zorgorganisatie Siza zo’n mooi moment van verbinding, aldus een moeder: “Officieel mag appen niet bij de instelling. Maar nu stuurt de begeleider ons regelmatig een foto van onze zoon. Een verademing. Zo simpel, klein en waardevol.”

Beleven
Bij het symposium schreven de deelnemers hun successen op een vlaggenlijn die vervolgens werd opgehangen. Een zo’n succes was eveneens het appen van een foto naar een ouder, door een begeleider van de Haverweg in Siza, van een meisje met autisme in de snoezelruimte. “Zij wilde eerst niet mee snoezelen, maar stapje voor stapje zijn we steeds
verder de ruimte in gegaan,” vertelde begeleider Janet. “Uiteindelijk ging zij op het waterbed zitten, en nu ligt ze erop.”

Janet gaf samen met collega Gerda een demonstratie van ‘bimmen’ (Beleven in muziek). Dit is een activiteit die past in de belevingsgerichte zorg die zij bij de Haverweg in Rheden bieden. “We kijken goed welke stemming iemand heeft, en beginnen pas rond 11 uur met de dagbesteding aan huis,” vertelde Janet. “We hebben alle tijd en hoeven niet te haasten voor de bus. Als iemand zin heeft om te blijven liggen, dan kan dat.”

Bij het bimmen speel je in op het beleven via de zintuigen. Afhankelijk van het muziekstuk dat je kiest met het bijbehorende materiaal (bal, handschoen, tulen doek of bijvoorbeeld een soort plumeau) en etherische olie, kun je iemand activeren of juist rustiger maken.

‘Door de dagbesteding aan huis en het bimmen is hij rustiger geworden’

“Een bewoner kon niet functioneren in de groep vanwege zijn agressie,” vertelde Janet. “Bij ons is hij rustiger geworden, door de dagbesteding aan huis en het bimmen. Hij kan nu alleen zijn in de snoezelruimte met sommige andere cliënten. Dat is de meerwaarde van belevingsgerichte zorg, met tijd, aandacht en respect.”

Oefeningen
Ook op andere manieren kwam die beleving tijdens het symposium aan bod. Zo ondergingen de aanwezigen aan het begin een proefervaring, waarbij je kon kiezen uit een dadel, stuk pure chocola of een pepermunt. Door die met de ogen dicht te eten, en hierna even te reflecteren, maakte je op een rustige manier contact met elkaar.

Begeleider Paulike (ook van Sneeuwheide) liet tot slot zien hoe ze met een cursus meer handvaten kregen voor het snoezelen en het inzetten van geur. Ze toonde verschillende materialen die ze nu gebruiken: hele alledaagse dingen, zoals ballonnen, schuursponsjes, balletjes en lampjes. Daarmee kun je eenvoudig een belevingsgerichte activiteit creëren en bijvoorbeeld een voelketting, voelzakje of voelschort maken.

De aanwezigen konden dit vervolgens zelf uitproberen en kregen de oefeningen, die tot stand zijn gekomen in samenwerking met het zintuigenlabo van de HAN, op papier mee naar huis in een feestelijk mapje vol confetti. Met als doel dat er hierdoor nog veel meer mooie momenten ontstaan en zo de verbinding tussen ouders, bewoners en begeleiders
sterker wordt.

Het onderzoek ‘Zichtbaar maken wat werkt’ van het lectoraat Ethiek van Verbinding met mensen met een Verstandelijke Beperking is gestart in maart 2021 en heeft een looptijd van drie jaar. Meer informatie op han.nl en via Lisanne den Heijer (junior onderzoeker), lisanne.denheijer@han.nl

Tekst: Tjitske Gijzen (Klik)

Fotografie: Gabriëlle Berning