Auteurs : Debra Trampe & Daphne Hachmang

Nederland wil de CO₂-uitstoot verminderen door over te stappen op duurzame energie. Daarom is het streven om vanaf 2050 geen gebruik meer te maken van aardgas. In het Gelderse stadje Batenburg onderzoekt de projectgroep Duurzaam Batenburg de mogelijkheden voor duurzame energievoorzieningen in hun woonplaats. De vele monumenten in Batenburg beperken de mogelijkheden om aanpassingen aan de huizen te maken. Daarom verkent deze groep burgers de mogelijkheid van aquathermie: het verwarmen en afkoelen van huizen via oppervlaktewater. In het geval van Batenburg gaat het om water uit de naastgelegen rivier de Maas. Wat vinden de bewoners van Batenburg daarvan?

Batenburg en de energietransitie

Eerder hebben studenten van de HAN-minor Circulaire Economie de technische, juridische en financiële aspecten van aquathermie (ook wel ‘warmtenet’ genoemd) in Batenburg in kaart gebracht. Wat nog ontbrak, was inzicht in hoe inwoners van Batenburg hier tegenaan kijken. Hoe staan Batenburgers tegenover de energietransitie? Wat vinden zij van verschillende typen duurzame energie? Wat zijn hun wensen en behoeften op dat vlak? Daarnaast is de ene Batenburger de andere niet. Houding tegenover de energietransitie, kennis van duurzame oplossingen, behoeften en weerstanden lopen erg uiteen, zo blijkt uit eerdere onderzoeken en projecten rondom duurzaamheid en de energietransitie. Om tot meer verdieping en handvatten te komen namen we in het onderzoek het ‘Vijf Tinten Groener’ segmentatiemodel van Motivaction mee.

Idealen en financiën

Uit het onderzoek ontstaat het beeld van een gemeenschap die door de bank genomen positief staat tegenover het idee van een aardgasvrij Batenburg. Bij een deel van de inwoners spelen idealen en principes over het klimaat en de toekomst een rol. Zij zeggen bijvoorbeeld “Ik gebruik zelf al geen gas meer, maar ik vind dat Nederland dat ook niet meer moet doen”. Bij een ander deel is (ook) de financiële kant van de zaak een belangrijke factor. Dat laatste speelt zowel een rol in belemmeringen om van het gas af te gaan (investeringskosten, energierekening), als in motivaties om van het gas af te gaan. Een voorbeeld van een belemmering is iemand die zegt “Niet haalbaar, vooral voor mensen met laag inkomen”.

Wat zou u motiveren om van het aardgas af te gaan?

Opvallend is daarbij dat het overgrote deel van de Batenburgers open lijkt te staan voor het verkennen van een gezamenlijke energievoorziening. Een inwoner zei bijvoorbeeld: “Samen kunnen we meer” en een ander: “Een collectieve duurzame en groene energievoorziening is toekomstbestendig en past bij mijn idealen”. Omdat op dit moment nog onduidelijk is hoe een gezamenlijke energievoorziening eruit zou zien, liggen hier kansen voor de projectgroep Duurzaam Batenburg. Uit het onderzoek blijkt dat deze projectgroep goed bekend is binnen Batenburg, en dat veruit de meeste inwoners ervoor open staan om geïnformeerd te worden over hun activiteiten.

Van een vruchtbare bodem naar oogsten

Hoewel er een vruchtbare bodem is voor de transitie naar duurzame energie, leidt dit niet automatisch tot duurzaam gedrag. Openheid voor duurzaam gedrag is slechts één van de vele factoren die bepalen of iemand duurzaam gedrag laat zien. Onder andere omgeving, bekwaamheden, motieven en weerstanden zijn een aantal andere factoren die gedrag beïnvloeden.

Het onderzoek geeft inzicht in de grootste aandachtspunten en uitdagingen in communicatie om tot duurzaam gedrag te komen:

• Communicatie op maat: de ene Batenburger is de andere niet. Alle vijf de duurzaamheidsprofielen van het ‘Vijf Tinten Groener’ segmentatiemodel van Motivaction komen voor in Batenburg.

De verdeling in Nederland en Batenburg van de segmenten in het Vijf Tinten groener segmentatiemodel

• Batenburgers staan grotendeels positief tegenover duurzame energie, maar ze moeten bewogen worden tot actie. Dit kan bijvoorbeeld door de groep voorlopers (ambassadeurs voor alternatieve energieoplossing in Batenburg) nu al nauw te betrekken in het proces en de communicatie daar omheen.
• Batenburgers hebben meer kennis over de alternatieven van gas nodig om een weloverwogen besluit over deelname aan aquathermie te maken.
• Zorg voor feitelijke en simpele informatie en het aanspreken van de huidige waarde van een overstap voor het gezin en van de maatschappelijk verantwoordelijkheid. Gebruik daarnaast voorbeelden en geef waardering voor het vertonen van duurzaam gedrag. Deze uitgangspunten in communicatie spreken de twee grootste segmenten in Batenburg aan; de Plichtsgetrouwen en de Verantwoordelijken.

Meer weten? Het complete rapport over dit project is te vinden op https://www.han.nl/onderzoek/lectoraten/associate-lectoraat-customer-insights/onderzoek/

Over het onderzoek: in gesprek met Batenburgers

Samen met tweedejaars HAN-studenten Commerciële Economie zijn we in mei 2024 over deze thema’s in gesprek gegaan met inwoners van Batenburg. Een van tevoren opgestelde vragenlijst vormde de leidraad van de persoonlijke gesprekken aan de deur. Als er niemand thuis was, deden we een papieren versie van de vragenlijst in de brievenbus. De ingevulde vragenlijst kon afgegeven worden op een centraal en bekend punt in Batenburg. Deze aanpak resulteerde in gesprekken met 58 van de 226 huishoudens, een responspercentage van maar liefst 26%.

De Batenburgers die deelnamen aan het onderzoek komen over het algemeen sterk overeen met Batenburg als geheel op het vlak van geslacht, woningtype en eigenaarschap van de woning. Wel bleek dat de leeftijdsgroep 65+ jaar wat sterker vertegenwoordigd was in ons onderzoek dan in Batenburg als geheel. We vermoeden dat dit laatste samenhangt met de tijdstippen waarop we het onderzoek uitvoerden: meestal overdag op werkdagen.

We bedanken Lewis Berends, Janna Doelen, Sep Kramer, Daniëlle Schultz en Marijn Söser voor hun medewerking aan het project. De projectgroep Duurzaam Batenburg (in het bijzonder Sjef de Vries en Wouter Jansen) bedanken we voor de prettige samenwerking tijdens het onderzoek.