*Deze lezing werd gehouden op 11 januari 2024 en was onderdeel van Brede Welvaart Estafette lezingen reeks.

Door Bart Doorneweert en Marianne van den Assem

Vooraf aan de lunchlezing Brede Welvaartsestafette stuurden we een vraag per mail rond naar de HAN docenten en studenten, die afkwamen op nieuwe inzichten rondom Brede Welvaart. Wij vroegen hen om stelling te nemen ten aanzien van het idee van ontgroeiing: het doelbewust opzoeken van stagnatie in de economie om consumptie binnen de perken van de draagkracht van de aarde te brengen.

De reacties varieerden van kritiek op de financiële haalbaarheid van ontgroeiing en op inherent consumptieve neigingen van mensen, tot lof voor het idee en concept, maar met grote vraagtekens over hoe het uit te voeren. Het podium was zo klaargezet voor Paul Schenderling, oprichter van de denk tank Postgroei Nederland, om verheldering te bieden over hoe het wèl kan.

Zoals het nu gaat, gaat het niet

Paul startte met een overzicht van onze huidige inzet om de aarde te redden. We falen om stabiliteit terug te brengen bij 6 van 9 kernprocessen die de veerkracht van onze aarde reguleren (denk aan bijvoorbeeld landgebruik, klimaat en de watercyclus).

Al onze technologische innovaties op het gebied van milieuwinst ten spijt, de mensheid consumeert deze winst gewoon weer op. Auto’s zijn zuiniger, maar worden groter en duurder. Vliegen is efficiënter, maar we doen het almaar meer. Zonnepanelen besparen energiekosten, maar die besparing steken we in een nieuw bankstel of skivakantie. Zo een greep uit de voorbeelden die we met elkaar bespraken, die duidelijk lieten zien hoe milieuwinst uit onze handen glipt.

Geen stop aan groei, maar inzet op bloei

Onze aard neigt naar verandering en groei. Ontgroeiing als paradigma is hierdoor onrealistisch. Maar hoe redden we de aarde dan?

We moeten niet denken in termen van groei, maar meer in termen van bloei, was de stelling van Paul. We richten ons te veel op kwantitatieve ontwikkeling. Meer is beter. Maar hoe rijk zijn we eigenlijk als al het volume dat wij ons kunnen veroorloven na korte tijd kapotgaat en op de vuilstort beland? We hebben een andere vorm van groei nodig. Groei die voeding geeft aan kwaliteit, aan bloei!

Post-groei als een politiek-economisch kwestie

Om de kwaliteit van leven te vergroten is er een radicale verandering nodig in hoe we onze economie organiseren. We beprijzen vervuiling en grondstofgebruik amper. Dit is de grote aanjager van een quick and dirty consumptiemaatschappij.

Er is een groene industriepolitiek nodig die grondstoffen extra belast en verlichting biedt op de belasting van arbeid. Zo, stelt Paul, zal de economie zich omvormen naar eentje die meer menselijk vernuft en vermogen inzet op een beperkter volume aan grondstoffen en dus meer kwaliteit zal halen uit wat er is. Energie in groei naar energie in bloei.

Hoe mooi zou het zijn als we ambacht en kwaliteit weer terugstoppen in onze goederen? Dat onze spullen decennia meegaan, in plaats van jaren. Dat repareerbaarheid de norm is. Dat we kritisch en bewust kiezen voor schonere en hernieuwbare bronnen aan materialen. Dat we concurreerden op kwaliteit.

En de voorbeelden zijn er: In Noorwegen is er al een klimaatfonds, dat gevuld wordt met belasting op de korte-termijn economie, en dat nieuwe groene technologie, educatie en bewustwording stimuleert bij consumenten en ondernemers. Iets waar de HAN zich met haar pijlers van Schoon, Slim en Sociaal ook op richt.

Kapitalisme, Communisme, Post-groei-isme

We hebben het hier niet langer over ontgroeiing – een halt toeroepen aan groei – waar onze stellingen zich in het begin van de middag op richtten. We hebben het hier over post-groei, een nieuwe richting van economische ontwikkeling gestoeld op beperkt gebruik van grondstoffen en kwaliteit. Een nieuw paradigma waarbij we een gelukkiger Nederland kunnen maken dat leeft binnen de grenzen van de draagkracht van onze aarde.

De politiek lijkt aan zet om de randvoorwaarden en spelregels te bieden voor post-groei. De grote vraag daarna is of de maatschappij zich zal ordenen naar de gewenste visie van de post-groei economie. Hebben we hiermee eindelijk een economisch orde die ons afwendt van onze zelf-destructieve aard? Het is het experiment waard!

———-

1. Wil je meer weten over deze visie op de economie? Er is een boek verschenen, geschreven door Paul Schenderling: Er is leven na de groei. De moeite waard als je er verder in wilt duiken.