10 oktober is de Dag van de Duurzaamheid. Dat vraagt om een duiding van de recente ontwikkelingen. Ecologie, transformatie, paradigmawisseling: het zijn geen inmiddels geen thema’s meer voor een klein groepje filosofen of geitenwollensokken wereldverbeteraars. De ontwikkelingen gaan snel, zelfs in de politieke arena. Enorme bedragen worden vrijgemaakt om te investeren in de circulaire economie. Het Kabinet Rutte wil Nederland in 2050 geheel circulair hebben. Ja, u leest het goed!

Een korte geschiedenis van waarschuwingen
De Club van Rome kwam in 1972 met het rapport The Limits to growth: a global challenge.
De boodschap was, dat onze grondstoffen opraakten, dat toenemende vervuiling ons voortbestaan bedreigde en er waren zelfs voorspellingen over de ineenstorting van onze economische en sociale wereld. Sommige (christelijke) partijen in Nederland gingen zich richten op ‘de economie van het genoeg’, maar fundamenteel veranderde er weinig.
In 1987 kwam het Brundtland rapport Our Common Future uit. Daarin wordt geschreven over diverse crises die met elkaar samenhangen, het stelt dat er grenzen zijn aan economische groei en geeft een mooie definitie voor duurzame ontwikkeling: namelijk aansluiten op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen. Het leidde tot milieuactivisme, maar ook toen veranderde er in het onderwijs en in het bedrijfsleven niet al te veel. De gangbare economische modellen van groei, winstmaximalisatie en externalisering van kosten bleven fier overeind. Daarna zijn er vele overleggen en conferenties geweest, nationaal en internationaal en velen daarvan eindigden in chaos en besluiteloosheid.

Crises
De laatste jaren is hierin grondig verandering gekomen. Financiële crises, de klimaatverandering, de onstabiliteit in de wereld gekoppeld aan onze afhankelijkheid van schaarse grondstoffen hebben ons wakker geschud. Zelfs de migratiestromen van de afgelopen jaren en het extremisme hebben te maken met schaarste en armoede en spelen een rol. Toenemende droogte leidt tot trek naar de steden, uitzichtloosheid en uiteindelijk tot conflicten. John Kerry (minister van Buitenlandse Zaken onder Obama) spreekt over klimaatvluchtelingen en zegt ‘Je denkt dat de hedendaagse door extremisme veroorzaakte migratiestroom een uitdaging is voor Europa, maar wacht tot je ziet wat er gebeurt als er een gebrek is aan water, een gebrek aan voedsel, of als stammen tegen elkaar gaan vechten, louter uit overlevingsdrang’.
Kortom, er zijn grote bewegingen gaande, onze aarde heeft beperkte draagkracht en we zijn ontzettend afhankelijk van steeds schaarser wordende grondstoffen en partijen van links tot rechts komen in beweging.

Ik zet een aantal zeer actuele zaken op een rijtje die van belang zijn voor het bedrijfsleven en daarmee natuurlijk ook voor het onderwijs.

Eerst een paar cijfers
Vergeleken met 1900: gebruiken we 3,6 keer zoveel biomassa, 12 keer zoveel fossiele brandstoffen, 27 keer zoveel mineralen en 34 keer zoveel materialen. We gebruiken jaarlijks meer dan 60 miljard ton natuurlijke hulpbronnen/ grondstoffen en als we niets doen dan is dat in 2050 3 keer zoveel! Dan raken onze grondstoffen op (of zijn van slechte kwaliteit), blijven we afhankelijk van import uit instabiele regio’s en krijgen nog meer last van afval en milieuverontreiniging. Het is geen hype maar heel simpel: gaan we zo door, dan hebben we over een aantal jaren drie aardbollen nodig om in onze behoeften te voorzien. En die hebben we niet.

December 2015 –Europese Commissie stimuleert circulaire economie
De Europese Commissie een ambitieus nieuw pakket voor de circulaire economie goedgekeurd ter stimulering van de overgang naar een circulaire economie in Europa, waardoor het mondiale concurrentievermogen, duurzame economische groei en nieuwe werkgelegenheid worden gestimuleerd en versterkt.
Zie http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm

Juni 2016 – De Sociaal Economische Raad (SER) stelt ambitieuze transitieagenda circulaire economie voor
Door producten slimmer te ontwerpen, de levensduur ervan te verlengen en onderdelen opnieuw te gebruiken, levert de circulaire economie een belangrijke bijdrage aan het toekomstbestendiger maken van de Nederlandse economie.
Een samenhangende Rijksbrede aanpak met betrokkenheid van bedrijfsleven, vakbonden en andere maatschappelijke organisaties biedt kansen om het proces naar een circulaire economie te versterken en te versnellen. De SER pleit voor een ambitieuze transitieagenda waardoor Nederland in een aantal ketens wereldwijd koploper kan worden op het gebied van circulaire economie. “De circulaire economie is de zuurstof van de 21e eeuw. Zonder zuurstof kun je niet leven en dat geldt ook voor de circulaire economie. Het kan straks gewoon niet anders, zonder grondstoffen hebben wij geen welvaart,” aldus Ed Nijpels, voorzitter van de commissie Duurzame Ontwikkeling die het SER-advies heeft voorbereid.
Werken aan een circulaire economie, geen tijd te verliezen is hier te lezen en de downloaden: http://www.ser.nl/nl/publicaties/adviezen/2010-2019/2016/circulaire-economie.aspx

September 2016 – Ratificatie klimaatverdrag Parijs
Eind 2015 vond de Klimaattop in Parijs plaats. Deze staat ook bekend als COP21 (Conference of parties, oftewel: het heeft 21 vergaderingen gekost) en heeft geleid tot een nieuw klimaatverdrag. Het Europees Parlement heeft onlangs met een grote meerderheid het klimaatakkoord van Parijs geratificeerd. Het internationale verdrag kan daardoor dit jaar nog in werking treden. Bijna 200 landen spraken eind vorig jaar in Parijs af om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan en de opwarming van de aarde te beperken tot minder dan 2 graden Celsius.

September 2016 – Kabinet Rutte: Nationaal grondstoffenakkoord voor recycle-economie in 2050
Om de Nederlandse economie in 2050 volledig te laten draaien op herbruikbare grondstoffen komt er een nationaal grondstoffenakkoord. Staatssecretaris Dijksma (Infrastructuur en Milieu) en minister Kamp (Economische Zaken) gaan snel afspraken maken met het bedrijfsleven, overheden en maatschappelijke organisaties om tot een honderd procent circulaire economie te komen. Met werkt aan een grondstoffenakkoord dat dit jaar gereed zal zijn en er kmen diverse transitieagenda’s voor de zomer van 2017 met de volgende zwaartepunten:

1. Biomassa en voedsel
2. Kunststoffen
3. Maakindustrie
4. Bouw
5. Consumptiegoederen

Concrete doelstellingen die het kabinet Rutte (2 of misschien wel Rutte 3) wil bereiken: in 2030 50% minder gebruik van grondstoffen en Nederland geheel circulair in 2050.
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2016/09/14/circulaire-economie

Zakelijkheid en ethiek gaan samen
Veel partijen in Nederland, waaronder VNO-NCW, zetten steeds meer in op circulaire economie. Jan Peter Balkenende: ‘De komende jaren is het essentieel dat Nederlandse bedrijven laten zien hoe zij bij kunnen dragen aan de post-2015 duurzame ontwikkelingsagenda van de Verenigde Naties.’ Herman Wijffels zegt het zo: ‘Een van onze belangrijkste taken als mens is het leven door te geven aan volgende generaties. Dat is een ethisch beginsel, dat nu onder druk staat. Met onze huidige manier van leven tasten we de basis van het leven zelf aan. Het gaat daarbij niet alleen om het milieu, maar het is veel breder. Ook in ons financiële bestel lopen we aan tegen houdbaarheidsgrenzen. Ondernemers doen er goed aan effectiever om te springen met natuurlijke hulpbronnen om tot circulaire productieprocessen en een duurzame samenleving te komen.’