Change agent: de leider die het níet beter weet
Master Circulaire Economie |
Wat heeft ‘transformationeel leiderschap’ te maken met de transitie naar een circulaire economie? Waarom leidt de HAN-master Circulaire Economie studenten op tot change agent? Wat houdt dat dan in en wat is de uitdaging voor studenten?
Franceina van Zalk (44) is docent aan de HAN-master Circulaire Economie. Zij ontwikkelde hiervoor de leerlijn Transformationeel Leiderschap. Deze leerlijn vormt één van de drie pijlers onder de master Circulaire Economie. De andere twee zijn Meervoudige Waardecreatie en Ontwerpgericht Onderzoek.
‘Alleen met technische innovaties kom je er niet’
Techniek én motivatie
Uit onderzoek, maar ook uit de praktijk is gebleken dat technische innovaties weliswaar nodig zijn in de transitie naar een circulaire economie, maar dat je er alleen daarmee niet komt. Franceina: “Datgene wat mensen in een organisatie beweegt, wat hen bezighoudt, wat hun behoeften zijn, waar ze zich zorgen over maken en ook wat er tussen mensen speelt – het is van cruciaal belang om dat te herkennen en erkennen, juist wanneer zo’n grote verandering wordt ingezet als de transitie waar we nu voor staan. In onze visie en ervaring bereik je hier het meest met transformationeel leiderschap.”
Het voorleven van idealen
“Een transformationeel leider”, legt Franceina uit, “motiveert mensen niet door hen te belonen en te straffen – dus door te oordelen – maar door hen te inspireren. Dit doen deze leiders op grond wat van ze – al worstelend – in zichzelf hebben ontwikkeld. Ze dragen idealen uit én leven deze voor. Ze luisteren en weten een klimaat van vertrouwen te scheppen. In zo’n klimaat kunnen veranderingen ingezet worden.”
Weerstand
“Het laatste wat we willen, is dat onze studenten in organisaties komen en daar – met opgeheven vingertje – gaan vertellen hoe het moet. Terwijl misschien wel verwacht wordt dát ze dit weten, want ze hebben immers voor circulaire economie gestudeerd! Maar met al die wijsheid en kennis proberen om van bovenaf veranderingen in gang te zetten, zien wij niet als een werkzame weg. En als er in een organisatie mensen of zelfs groepen zijn met weerstanden tegen een transitie, dan kom je met duwen en trekken een heel eind, is vaak het idee. Onze ervaring: ’t werkt averechts.”
‘In plaats van hen te zien als mensen die veranderd moeten worden, kiezen wij een andere benadering’
Erkenning
“Om weerstanden weg te nemen, is het van essentieel belang om erachter te komen wat er speelt bij de betrokken. In plaats van hen te zien als ‘mensen die niet willen’ of ‘mensen die veranderd moeten worden’, kiezen wij voor een andere strategie. Namelijk die van luisteren, doorvragen en nog eens luisteren. In de erkenning die dan gevoeld wordt, in dat echte begrip, kan ruimte voor gesprek ontstaan. Ruimte om te praten over de manier waarop de doelen wél bereikt kunnen worden. Je ziet dan ook dat onze studenten in de praktijk de stakeholders in een vroeg stadium van het proces erbij betrekken.”
Eigenaarschap
“Dit contact met de ander, het empathisch luisteren, het op zoek gaan naar wat de ander beweegt – hoe zou dat kunnen zonder echt contact met jezelf? Wij zijn ervan overtuigd dat alle leiderschap begint met leiding kunnen geven aan jezelf. Dat houdt onder meer in: aan den lijve ervaren hoe lastig het kan zijn om te veranderen. Dit kan in kleine dingen zitten, bijvoorbeeld het besluit om niet meer op vliegvakantie te gaan. Begrijp me goed: we prediken niet dat vliegen niet meer zou mogen. Maar waar het om gaat, is te ervaren hoe ingewikkeld het uitvoeren van zo’n besluit misschien is: de weerstand die dit bij jezelf oproept en hoe jouw omgeving reageert. Met die ervaring en het daardoor ontwikkelde eigenaarschap kijken studenten anders naar weerstanden in organisaties.”
‘We leggen voortdurend de koppeling met de coachingsuren van de praktijklijn’
Kracht van de groep
“We stellen studenten de vraag: ‘Wat vind jij er echt toe doen in het leven? Wat zijn jouw hogere doelen?’ Maar ook: ‘Wat belemmert je, wat zijn jouw obstakels om te groeien als professional en welke stappen wil je zetten?’ We leggen hierbij voortdurend de koppeling met wat de studenten aan ervaringen inbrengen tijdens de coachingsuren van de praktijklijn.”
“En nee, gemakkelijk is het allemaal niet”, erkent Franceina. “De studenten maken een proces door van zichzelf beter leren kennen en ze zetten veranderingen in gang bij zichzelf. Ieder op zijn eigen manier en in een eigen tempo. Waar ik me hierbij elke keer weer over verbaas, is de kracht van de groep: hoe de studenten elkaar helpen en steunen – ook buiten werk- en opleidingstijd. Heel bijzonder en mooi om dat te zien.”
Janet Steenhuis
Nijmegen, 9 december 2021
► Achtergrondinformatie over transformationeel leiderschap (ook versus transactioneel leiderschap) door Dr. P. Paffen, partner bij CDCNederland
► Twee masterstudenten over de leerlijn Transformationeel Leiderschap
► Master CE-alumnus Jesse de Klerk vertelt!